Zuid-Soedan: hoe Artsen Zonder Grenzen ex-kindsoldaten in Yambio helpt re-integreren in de gemeenschap

In het Zuid-Soedanese Yambio is de demobilisatie aan de gang van kindsoldaten die gedwongen werden om mee te vechten tijdens de aanslepende burgeroorlog in het land. Deze kinderen willen de draad van hun leven weer opnemen, al zijn sommigen erg getraumatiseerd door wat ze hebben meegemaakt. Artsen Zonder Grenzen beheert een psychologisch begeleidingsprogramma om hen te helpen hun ervaringen te verwerken bij hun re-integratie in de gemeenschap.

Gedwongen in de brutaliteit

De gedwongen rekrutering van kinderen door rivaliserende gewapende groepen is één van de donkerste hoofdstukken uit de Zuid-Soedanese burgeroorlog. Deze kindsoldaten volgden vaak bevelen op zonder te beseffen welke impact hun daden hadden. Dat maakte hen bijzonder waardevol voor hun volwassen bevelhebbers.

Veel ex-kindsoldaten zijn getraumatiseerd. Ze werden gescheiden van hun familie en gedwongen om een brutaal leven te leiden van geweld en dwangarbeid. Sommige kinderen werden mishandeld en seksueel misbruikt. Het lijkt onmogelijk om de gruwel die velen hebben gezien tijdens de oorlog, zomaar te vergeten.

Re-integratie

De voorbije zes maanden hebben zowel gouvernementele als niet-gouvernementele organisaties, waaronder Artsen Zonder Grenzen, echter geijverd voor de re-integratie van deze kinderen in hun gemeenschap. Psychologen en consulenten spelen daarbij een sleutelrol, door hen geestelijke gezondheidszorg te verlenen. In totaal werden 632 kinderen ingeschreven in het demobilisatieprogramma, en verschillende groepen doorliepen intussen het programma.

“Het is belangrijk om in te zien dat niet alle kinderen psychologische ondersteuning nodig hebben”, stelt Rayan Fattouch, hoofd geestelijke gezondheidszorg van Artsen Zonder Grenzen in Yambio. “De menselijke geest is veerkrachtig en heeft zijn eigen mechanismen om problemen te verwerken. Toch kampen sommige kinderen met posttraumatische stresssymptomen of met flashbacks, wat kan leiden tot angststoornissen en depressies.

bang voor de toekomst

Die hevige emoties hebben niet alleen te maken met hun ervaringen als soldaten. Velen vrezen een onzekere toekomst. Ze zijn bang voor de reacties van hun gemeenschap en voor wat hen nog te wachten staat.

Demobilisatie kan een complexe situatie zijn. Voormalige kindsoldaten beseffen dat het leven tijdens hun jaren van gevangenschap gewoon is doorgegaan en dat hun vertrouwde wereld ondertussen veranderd is. In bepaalde gevallen werden families gedwongen om te verhuizen en kunnen ze niet teruggevonden worden. Sommige familieleden zijn ondertussen misschien overleden. Dergelijke bewustwordingsprocessen kunnen langdurige negatieve gevolgen hebben.

schuldgevoel tegenover de gemeenschap

Kindsoldaten worden niet altijd met open armen ontvangen. Traditionele gemeenschappen zijn vaak bang om teruggekeerde ex-kindsoldaten in de armen te sluiten. Tijdens de oorlogsjaren hebben sommige gewapende groeperingen kinderen gebruikt om de voorraden van burgers te plunderen of gemeenschappen geld af te troggelen in ruil voor bescherming, en wie niet kon of wilde betalen, riskeerde gewelddadig behandeld te worden. Een deel van het re-integratieproces bestaat erin om gemeenschappen te helpen om de situatie van gevangengenomen kindsoldaten te begrijpen en de tijd te nemen om hun eigen ervaringen te analyseren tijdens die bewogen periode.

“Sommige kinderen kampen met schuldgevoelens”, stelt Carol Mwakio Wawud, een psychologe die voor Artsen Zonder Grenzen actief is binnen het programma. “Het gaat daarbij niet alleen om wat ze gezien of gedaan zouden hebben toen ze een uniform droegen. Sommigen voelen zich nog altijd schuldig omdat ze ontvoerd werden en weggerukt van hun familie. Ze denken dat het hun eigen fout is.”

Mwakio en andere geestelijke gezondheidswerkers proberen hen te doen inzien dat ze als kindsoldaten niet volledig verantwoordelijk waren voor hun daden. “We maken hen duidelijk dat hun bevelhebbers de echte verantwoordelijken waren en dat die hen gedwongen hebben om wreedheden te begaan. Het was een periode in hun leven waarop ze niet de minste controle hadden, maar vandaag wacht hen een beloftevolle toekomst.”

Vertrouwen en het gevoel van veiligheid staan centraal

Vertrouwen staat centraal in de relatie tussen de therapeuten en hun jonge patiënten. Dat maakt niet alleen deel uit van de ethische code van de psycholoog, maar is ook een essentiële en noodzakelijke band om ervoor te zorgen dat deze patiëntjes zich vrij kunnen uiten.

Mwakio legt uit dat elk detail van belang is voor de psychologische consulenten om een band te scheppen en het deze kwetsbare gevallen zo comfortabel mogelijk kan maken. “Details, zoals de plaats waar onze patiënt gaat zitten tijdens onze sessies, zijn zeer belangrijk. We laten hen de ingang van de tent zien, zodat ze weten dat er niemand anders meeluistert. We willen hen duidelijk maken dat ze de controle over hun leven weer in handen hebben.”

Het is belangrijk dat deze kindsoldaten goed opgevangen worden. Er is hen eerstelijnszorg beloofd, en ze hebben daar absoluut nood aan. Veel kinderen voelen zich niet veilig. Ze zijn bang om weer in hun vroegere situatie te belanden. In dergelijke omstandigheden kan elke verbetering van hun geestelijke gezondheid snel weer tenietgedaan worden. Als ze vinden dat het demobilisatieprogramma hen op de één of andere manier in de steek heeft gelaten, raken ze gedesillusioneerd. Er bestaat zelfs een risico dat sommigen willen terugkeren naar hun vroegere leven.

“Bijna alle kinderen willen opnieuw een normaal leven en een toekomst opbouwen”, zegt Paul Maina, verantwoordelijk voor het programma. “Als je met hen praat, willen ze, net als hun leeftijdsgenoten, naar school. Ze weten dat ze alleen via onderwijs in staat zullen zijn om een nieuw leven te beginnen.”

Nog te weinig investering in mentale gezondheid

Het gezondheidssysteem in Zuid-Soedan is primitief, en er zijn maar weinig lokale geestelijke gezondheidswerkers die de behoeften van de kinderen en hun gemeenschappen kunnen lenigen. Om dat probleem te verhelpen, worden Zuid-Soedanese personeelsleden binnen het project opgeleid als consulenten. Deze stagiairs volgen een versneld opleidingsprogramma en zijn in de loop van de komende maanden in staat om concrete gevallen te behandelen onder toezicht.