Twee weken voor de vierde verjaardag de deal tussen de EU en Turkije verklaarden de Europese leiders opnieuw een crisis aan de buitengrens van Europa. Op 27 februari kondigde Turkije aan dat de mensen niet langer zouden worden tegengehouden om Turkije te verlaten en de Europese Unie te bereiken. Als reactie daarop heeft de Griekse regering noodmaatregelen genomen. De grens met Turkije werd snel versterkt met de politie, het leger en de speciale strijdkrachten, en meer steun werd gevraagd aan Frontex, het Europees Agentschap voor de grens- en kustwacht.
Duizenden mensen zitten momenteel vast aan de landgrens in Noord-Griekenland. Daar werden ze onthaald op traangas en geweerschoten. In de Egeïsche Zee stierf een kind in een boot kapseisde voor de kust van Lesbos. Naar verluidt hebben de Griekse autoriteiten de hulpverlening aan boten in nood uitgesteld. Boten met ook vrouwen en kinderen aan boord werden aangevallen door gemaskerde mannen, waardoor opzettelijk levens in gevaar werden gebracht.
Meer dan ooit vinden mensen die in Europa bescherming zoeken tegen geweld, conflict of extreme ontberingen, alles behalve veiligheid. Waarom gebeurt dit allemaal en wat betekent het?
De Griekse noodtoestand: het criminaliseren van asiel
Op 1 maart kondigde de Griekse regering noodmaatregelen aan:
het recht om asiel aan te vragen tijdelijk werd opgeschort voor mensen die het land binnenkwamen
snelle deportaties van nieuwkomers zonder registratie
versterking van de grens door het inzetten van extra militair en veiligheidspersoneel.
Een paar dagen later werd deze noodtoestand versterkt: Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, kondigde aan dat Griekenland 700 miljoen euro extra zou krijgen voor grensbeheer, infrastructuur en het opvoeren van de terugkeer. Griekenland noemde ze "het schild van Europa”.
Wie na 1 maart in Griekenland aankomt, zal naar verluidt worden overgebracht naar gesloten detentiefaciliteiten of worden vastgehouden in gevangenissen. Zij zullen niet worden overgebracht naar de opvang- en identificatievoorzieningen. De regering heeft gezegd dat gezinnen niet zullen worden gescheiden, dus ook kinderen zullen worden vastgehouden. Mensen die na 1 maart op de Griekse eilanden aankwamen, werden opgesloten in de havens, zonder toegang tot basisvoorzieningen, in afwachting dat ze naar detentiefaciliteiten worden gestuurd, waar ze wachten op deportatie.
Dit zijn enkele van de meest restrictieve en bestraffende maatregelen ter wereld tegen mensen die bescherming zoeken. In wezen hebben de nieuwe noodmaatregelen asielaanvraag en asielzoekers in Griekenland gecriminaliseerd en hun elke vorm van bescherming ontzegd.
Houd ze buiten!
Op 3 maart is de top van de Europese Unie in een militaire helikopter over de Grieks-Turkse grens gevlogen. Ursula von der Leyen, verklaarde dat "onze prioriteit ligt bij het handhaven van de orde aan de Griekse buitengrens, die ook een Europese grens is". Aanvankelijk was er geen sprake van een aanklacht of bezorgdheid over de escalatie van het geweld, de opschorting van het asielrecht en de roep om elementaire bescherming van de mensen aan de grens. In plaats daarvan heeft de Commissie het snelle interventieteam van Frontex ingezet, samen met extra grenswachten, schepen, helikopters en uitrusting, en financiële steun voor migratiebeheer.
We krijgen verontrustende berichten binnen
Reem Mussa, humanitair adviseur van Artsen Zonder Grenzen voor migratie:
"De Griekse regering en de leiders van de EU hebben zich de afgelopen week meer beziggehouden met grenscontrole dan met de bescherming van mensenlevens. Afgelopen weekend ontmoetten onze teams in Lesbos mensen die getuigden dat ze 16 uur lang op zee waren gestrand. Ze waren herhaaldelijk aangevallen door gemaskerde mannen die met de boot knoeiden, waardoor de gevaarlijke zeereis nog verraderlijker werd, terwijl de kustwacht alleen maar toekeek. Andere mensen, op Samos, maakten melding van bedreigingen van de Griekse kustwacht. Die zouden naar verluidt een pistool hebben gericht op een boot vol kinderen, vrouwen en mannen. Niet alleen zijn deze berichten uiterst verontrustend, ook het gebrek aan kritisch onderzoek naar deze feiten door de Europese leiders is stuitend. Er moeten onmiddellijk maatregelen genomen worden om een einde te maken aan dit hallucinant geweld tegen migranten en vluchtelingen.
Pas na de wijdverbreide kritiek op het stilzwijgen van de EU verklaarde von der Leyen dat het van cruciaal belang is ervoor te zorgen dat "het individuele recht om asiel aan te vragen wordt gerespecteerd". De noodmaatregelen van Griekenland zijn echter nog steeds van kracht.
Op 9 maart hebben de EU-leiders een ontmoeting gehad met president Erdogan. Daar hebben ze zich opnieuw verbonden aan de EU-Turkijedeal, om de "ontbrekende stukken" in de overeenkomst aan te pakken. De EU staat er opnieuw op om een overeenkomst te sluiten die niet alleen onhoudbaar, maar ook schadelijk is gebleken. Niets in deze deal kan worden opgelost.
De hotspots, een instrument van afschrikking
Deze situatie is een gevolg van de besluiten die in 2016 zijn genomen. Toen stemde de Europese Commissie ermee in om Turkije zes miljard euro te schenken om Syrische vluchtelingen in Turkije te houden. Degenen die erin slaagden om toch de Europese kusten te bereiken, zouden worden opgesloten op vijf Griekse eilanden, de zogenaamde "hotspots". Enkel om er te worden verwerkt onder zeer strikte asielregels, die vooral gericht zijn op de terugkeer van de vluchtelingen naar Turkije of hun thuisland. Op dit moment zitten meer dan 40.000 mensen vast in vijf opvangcentra op de eilanden die voor niet meer dan 6.000 mensen zijn gemaakt - dat is bijna 600% overcapaciteit en de omstandigheden zijn verschrikkelijk. Meer dan een derde zijn kinderen, en toch is er weinig gedaan om deze crisis aan te pakken.
Spanningen brengen medische hulp in gevaar
Na vier jaar van humanitaire verwaarlozing is duidelijk dat zowel mensen die asiel zoeken als de lokale gemeenschappen in de steek zijn gelaten door de Europese beleidsmakers. Nadat de Griekse regering de oprichting van nieuwe gesloten centra op de Griekse eilanden had aangekondigd in plaats van mensen uit de bestaande centra te evacueren, bereikten de lokale spanningen een breekpunt. Dat leidde tot rellen, wegversperringen, brandstichting en xenofobe aanvallen op asielzoekers en degenen die hen hulp bieden.
We onderhandelen om zorg te kunnen blijven geven
Marco Sandrone, projectcoördinator in Lesbos:
"We maken ons zorgen over de gewelddadige incidenten die hebben plaatsgevonden. Veel organisaties hebben moeten inkrimpen of zelfs het eiland moeten verlaten. We zijn aan het onderhandelen over de toegang om zorg te kunnen verlenen. Verstoring van onze medische activiteiten betekent dat kinderen in Moria minder medische zorg krijgen, psychiatrische patiënten en patiënten met een chronische aandoening hun medicijnen misschien niet kunnen krijgen."
In Lesbos hebben enkele vrijwilligers het eiland moeten verlaten door het geweld. De teams van Artsen Zonder Grenzen zijn voortdurend bezig de veiligheidssituatie te evalueren en hun activiteiten aan te passen. Samen met andere organisaties blijven we het grootste deel van de hulp verlenen, waaronder primaire gezondheidszorg voor kinderen en andere kwetsbare mensen in de hotspots op Lesbos en Samos. Als organisaties gedwongen worden om het eiland te verlaten of hun activiteiten af te bouwen, zullen de gevolgen voor de asielzoekers verwoestend zijn, waardoor er mogelijk 20.000 mensen overblijven die weinig tot geen humanitaire hulp krijgen.
De echte humanitaire crisis aanpakken
Het migratiebeleid van de Europese Unie is de oorzaak van de verslechterende situatie in Griekenland. Het criminaliseren en demoniseren van degenen die op zoek zijn naar bescherming in Europa zal dit niet oplossen. Europa moet de echte humanitaire crisis op de Griekse eilanden aanpakken. Meer dan 40.000 mensen leven in tentenkampen, velen krijgen geen medische zorg voor ernstige chronische ziekten of geestelijke gezondheidsproblemen. Zij moeten nu worden geëvacueerd.
We hebben het hier over mensen. Migratie van mensen die op zoek zijn naar veiligheid en een beter leven over de grenzen heen zal een realiteit blijven. De EU moet in de eerste plaats mensenlevens en de menselijke waardigheid beschermen.
