Vluchten is geen keuze

Artsen Zonder Grenzen biedt medische, psychologische en humanitaire zorg aan mensen die op de vlucht zijn. Of het nu gaat om vluchtelingen, asielzoekers, migranten of intern ontheemden, in hun thuisland, in vluchtelingenkampen, op hun vluchtroute of net aangekomen in Europa.

Volgens de meest recente cijfers van de VN-vluchtelingenorganisatie hebben aan het einde van 2021 wereldwijd 89.3 miljoen mensen zich moeten verplaatsen als het resultaat van vervolging, conflicten, geweld, schendingen van de mensenrechten of gebeurtenissen die de openbare orde ernstig verstoren. 

Medische zorg is een mensenrecht

Artsen Zonder Grenzen is een medische humanitaire organisatie voor wie toegang tot medische zorg een basisrecht is. De medische ethiek impliceert dat niemand van medische zorgen mag ontzien worden.  

Hier sluit ons Handvest bij aan: het centrale principe van het Handvest van Artsen Zonder Grenzen is dat mensen recht hebben op humanitaire hulp. Daaraan ontleent Artsen Zonder Grenzen haar opdracht om medische zorg te bieden. Verder onderstreept het Handvest dat wij neutraal, onpartijdig, en onafhankelijk handelen.  

Wij bieden medische noodhulp en primaire levensmiddelen aan bevolkingsgroepen die op de vlucht zijn geslagen omwille van oorlogsgeweld, epidemieën, honger en natuurrampen. Een ander belangrijk aspect naast medische zorg is psychologische zorg. Vluchten brengt trauma’s met zich mee, en daarom is het essentieel dat psychologische zorg integraal deel uitmaakt van onze projecten. 

Vluchten is geen keuze

Mensen vluchten voor allerlei redenen, maar nooit vrijwillig.  

Oorlog, conflicten, vervolging, natuurrampen, zware armoede en onderdrukking zijn een aantal voorbeelden die mensen ertoe aanzetten om hun (thuis)land te ontvluchten. Als primaire getuigen zien wij dat vluchten een wanhopige noodzaak is en geen keuze. Een keuze betekent namelijk dat een individu zou vluchten uit vrije wil. Er is geen sprake van vrije wil wanneer er een oorlog uitbreekt in het thuisland en de basisbehoeften niet meer gegarandeerd worden. 

Artsen Zonder GrenZen en Search And Rescue (SAR)

Search And Rescue is de Engelse benaming voor “zoek en redding”.

We doen aan zoek- en reddingsacties en bieden medische zorg in het Centrale Middellandse Zeegebied op een zoek- en reddingsboot, de Geo Barents. Sinds 2015 hebben AZG-teams op verschillende boten in de Middellandse Zee zoek- en reddingsacties uitgevoerd en duizenden mensen van de verdrinkingsdood gered.  

In 2022 hebben onze teams met de Geo Barents 14 rotaties en 59 reddingsacties uitgevoerd en maar liefst 3742 mensen gered.  

Eenmaal de mensen veilig aan boord zijn gebracht, voorzien wij in de basisbehoeften en bieden wij eten, drinken, medische en psychologische zorg aan. Zo hebben overlevenden bijvoorbeeld medische hulp nodig voor lichte tekenen van onderkoeling, lichaamspijnen en zeeziekte als gevolg van de ruwe weersomstandigheden op zee. Wanneer mensen ondervoed zijn, bieden wij hier ook medische behandeling voor aan.

De Geo Barents is niet het eerste SAR-schip waar de AZG-teams mee uitvaren om mensen in het Centraal Middellands-Zeegebied te redden. Ngo’s voeren al sinds 2015 operationele SAR-acties uit, want Europa weigerde sindsdien om dit te doen.

Ngo’s nemen het over waar de staat weigert te helpen

Europa hanteert een beleid om mensen die de Middellandse Zee willen oversteken actief buiten de grenzen te houden. Het Europees beleid moet er juist in voorzien dat mensen asiel kunnen aanvragen, in plaats van dit tegen te werken. Het feit dat het Europees beleid hier nalatig in is, wilt concreet zeggen dat mensen andere alternatieven zoeken en terecht kunnen komen in illegale smokkelnetwerken. Nu de landsgrenzen van Europa gesloten zijn, worden mensen gedwongen om te vluchten in lekke, overvolle boten op de Middellandse Zee.

Zoek- en reddingsoperaties zijn niet de oplossing voor deze situatie, legale en veilige alternatieven zijn dat wel. Het is en blijft de verantwoordelijkheid van Europa om adequate en proactieve acties te organiseren om de veiligheid van deze mensen te garanderen.  Het zou een prioriteit moeten zijn van het Europese beleid om noodhulp bieden aan mensen op de vlucht.

Wat doet Artsen Zonder Grenzen in België voor mensen die op de vlucht zijn?

In België biedt AZG-activiteiten op het gebied van geestelijke gezondheid in het kader van de humanitaire hub. De humanitaire hub is de belangrijkste dienstverlener op het vlak van voedsel, gezondheidszorg, non-food artikelen, geestelijke gezondheid, sociale/juridische ondersteuning voor mensen op doorreis en asielzoekers. Verder is de “outreach” in informele verblijven in Brussel versterkt: teams bezoeken mensen in kraakpanden en tentenkampen.

In de loop van 2022 voerden we 2101 individuele consultaties uit rond mentale gezondheid en er 135 sessies geestelijke gezondheid en psychosociale ondersteuning (MHPSS) , waarvan 45 in kraakpanden in Brussel.

Daarnaast coördineerde Artsen Zonder Grenzen nauwkeurigere interventies als reactie op specifieke kritieke situaties. Samen met andere verenigingen reageerde AZG in 2022 bijvoorbeeld op de opvangcrisis, omdat de verantwoordelijke autoriteiten niet in staat bleken te zijn asielzoekers onderdak te bieden, hoewel de staat daartoe wettelijk verplicht is.

Deze crisis was de aanleiding om medische noodhulp op te starten die zowel medische consultaties als consultaties op het vlak van mentale gezondheid inhield. We vaccineerde ook mensen zonder onderdak, naar aanleiding van een uitbraak van difterie. En tussen november 2021 en juli 2022 vingen we ook niet-begeleide minderjarigen (NBMV) op, waarbij in totaal 331 kinderen uitgebreide medische en sociaal-juridische steun kregen.

Criminalisering en obstructie van SAR-operaties door de staat

Waar de staat weigert om SAR-operaties uit te voeren, nemen ngo’s het niet alleen over maar wordt dit ook nog gecriminaliseerd. Samen met andere ngo’s is AZG al verschillende keren onderzocht omwille van het feit dat civiele SAR-operaties zogezegd een dekmantel zouden zijn voor illegale afvalhandel, bijvoorbeeld.

Deze onderzoeken hebben nog nooit tot een veroordeling geleid, maar enkel tot het vertragen en verhinderen van onze SAR-operaties.

In 2015 ging AZG letterlijk de zee in om de leegte op te vullen die viel na het stoppen van het Mare Nostrum, de Search & Rescue-operatie van Italië, en om te reageren op een onaanvaardbaar aantal doden in het centrale Middellandse Zeegebied. Tot op vandaag blijven we aandringen op het organiseren van legale en veilige wegen voor mensen die naar Europa vluchten en hameren wij op het feit dat Europa een zoek- en reddingssysteem moet organiseren. 

Libië – Italië – Griekenland: de dodelijke driehoek

De overgrote meerderheid van de mensen die de Middellandse Zee oversteekt, komt via Libië, waar zij worden blootgesteld aan gruwelijk geweld zoals ontvoering, marteling en afpersing.

Mensen worden in Libië ook vaak vastgehouden in detentiecentra, meestal in afschuwelijke omstandigheden. Degenen die in de stad Tripoli worden vastgehouden, zitten vast in het voortdurende conflict in de stad. Sommige centra zijn bijvoorbeeld getroffen door luchtaanvallen, waarbij mensen niet konden ontsnappen en vervolgens werden gedood of gewond.

Voor de mensen die Europa uiteindelijk bereiken, beginnen de uitdagingen en de gevaren opnieuw zodra ze aan land zijn. Gebrek aan onderdak, gedwongen leven in onhygiënische omstandigheden of in slecht weer, verraderlijke grensovergangen en vijandige autoriteiten: in deze omstandigheden worden mensen ziek, raken ze gewond of worstelen ze met psychische problemen.

Ook Italië is een grote speler in het Europees pionnenspel wanneer het aankomt om mensen buiten de EU-grenzen te houden. Sinds 2018 werden de SAR-operaties meer en meer tegengehouden. Zo ontzegden Italiaanse en Maltese autoriteiten een van onze SAR-schepen een veilige haven om 629 mensen van boord te laten. Vanaf toen waren Italiaanse havens effectief gesloten voor zoek- en reddingsschepen van ngo’s.

Zo vonden er bijvoorbeeld ook vijandige aanvallen plaats op zoek- en reddingsboten toen de Italiaanse justitie de in beslagname van ons zoek- en reddingsschip eiste omwille van valse bewering over afvalbeheer. En begin januari ondertekende Italië nog een nieuw decreet dat de reddingscapaciteit op de Middellandse zee vermindert.

Griekenland hanteert ook een agressief beleid tegen vluchtelingen, migranten en asielzoekers. Mensen die aan land komen op de Zuid-Egeïsche eilanden worden in opvangcentra geplaatst die sterk beveiligd zijn. Op deze manier wordt de vrijheid van deze mensen ingeperkt.

Voor mensen die hun land ontvluchten en op zoek zijn naar betere levensomstandigheden, zijn deze opvangcentra niet bepaald een veilige omgeving. Er wordt niet voorzien in de basisbehoeften en de indruk die deze centra nalaten op het individu, heeft zware gevolgen voor zijn of haar mentale gezondheid. Daarbovenop komt nog eens de stress dat het asielproces met zich meebrengt en de angst om dwangmatig teruggestuurd te worden.