Sluiting vluchtelingenkampen in Dadaab, Kenia: terugkeer naar Somalië is geen oplossing

In het vluchtelingencomplex van Dadaab in Kenia verblijven momenteel meer dan 200.000 voornamelijk Somalische vluchtelingen. De kampen bestaan al 30 jaar… veel mensen die er wonen, wonen er al lang of hebben zelfs nooit een ander leven gekend. Onlangs hebben Keniaanse autoriteiten en UNHCR, de Vluchtelingenorganisatie van de VN, aangekondigd dat ze de kampen in juni volgend jaar zullen sluiten. De inwoners van Dadaab zijn bang en onzeker over de toekomst. Over één ding zijn ze zeker: ze willen niet terug naar Somalië.

Overal heen, behalve naar Somalië

"Ik zou overal willen heen gaan, maar niet naar Somalië," zegt de 33-jarige Halima*, die het land in 2008 verliet. Ze woont nu in Dagahaley, een van de drie kampen in Dadaab. Enkele jaren geleden probeerde ze met haar gezin terug te keren naar haar thuisland. Ze was nog maar nauwelijks in Somalië aangekomen toen zij, samen met haar vijf kinderen, werd ontvoerd. "Ik werd gefolterd en verkracht, samen met mijn 12-jarige dochter," vertelt ze. "Pas na een maand werden vrijgelaten, we slaagden erin om opnieuw naar Dadaab te ontsnappen." Toen ze via de radio hoorde van het plan om Dadaab te sluiten, kon ze zich haar kinderen in hun graf voorstellen: "het brak mijn hart."

Weinig verbetering in het land

Ook voor de 64-jarige Ahmed, die naar Somalië was teruggekeerd via het vrijwillige repatriëringsprogramma van de UNHCR in 2018, was het leven in Somalië verre van wat hij had verwacht. "Ik had gehoopt dat er verbetering zou zijn in Somalië, met betere veiligheid en betere diensten. Maar dat was niet zo. Ja, ik maak me zorgen als Dadaab gaat sluiten. Onze levensomstandigheden zijn hier moeilijk, maar het is hier zeker beter dan in Somalië."

Vele Somalische vluchtelingen kennen enkel leven in het kamp

Anderen die in het kamp zijn geboren of er bijna hun hele leven hebben gewoond, vragen zich af waarnaar ze eigenlijk naar teruggaan. Idilo is 20 en in het kamp geboren: "Ik weet niets van Somalië. Mijn hele leven heb ik alleen Dagahaley gekend." Idilo heeft drie kinderen, allen zijn ze in het kamp geboren.

Regelmatige zorg zou wegvallen

Behalve over de veiligheid maken veel vluchtelingen zich ook zorgen over de toegang tot basisvoorzieningen, zoals gezondheidszorg, als de kampen dichtgaan. "Mijn grootste zorg is hoe ik aan insuline voor mijn dochter kan komen", zegt Isnina. Haar dochter moet elke ochtend en avond insuline spuiten sinds bij haar in 2009 diabetes type 1 werd vastgesteld. Alleen al in Dagahaley, hebben zo'n 50 mensen voortdurende zorg nodig voor diabetes, terwijl nog eens 300 mensen regelmatig medicijnen nodig hebben voor andere chronische ziekten zoals hiv, tuberculose of kanker. De teams van Artsen Zonder Grenzen voeren bovendien ongeveer 700 levensreddende operaties per jaar uit. Bij een terugkeer naar Somalië zouden al deze patiënten er plots alleen voorstaan.

Nieuwe trauma’s in plaats van psychologische zorg

Vluchtelingen dwingen om terug te keren kan ook diepe psychologische littekens achterlaten met langdurige gevolgen. Sinds Halima is teruggekeerd, wordt ze behandeld voor een posttraumatische stressstoornis. Ook Halima's oudste dochter heeft regelmatig psychosociale begeleiding nodig - hoewel ze 16 is, zit ze nog steeds in de tweede klas, net als haar achtjarige zus. "Het is een strijd geweest voor mijn dochter," zegt Halima. "Ze is nooit hersteld van het trauma dat ze in Somalië heeft opgelopen, en dat heeft haar dagelijks leven en zelfs haar prestaties op school beïnvloed." 

Gebrek aan duidelijkheid over sluitingsplannen

In april stelde de UNHCR een blauwdruk voor de sluiting van de kampen voor, maar een definitief plan wordt pas later dit jaar verwacht. Daardoor hebben de vluchtelingen weinig tijd om zich voor te bereiden op wat er daarna gaat gebeuren. Wat er ook gebeurt, vluchtelingen zeggen dat ze voorlopig maar twee opties zien: zich hervestigen in een derde land of in Kenia blijven. Een terugkeer naar Somalië lijkt voor de meesten absoluut uitgesloten.

Duurzame oplossing vinden samen met vluchtelingen

"Veel vluchtelingen die zijn gegaan en weer teruggekeerd, vertellen ons dat de onveiligheid in Somalië nog steeds zeer courant is”, zegt landcoördinator Dana Kraus. “In plaats van overhaast de kampen te sluiten, is een zinvol overleg nodig met vluchtelingen en gastgemeenschappen, zodat we hen kunnen ondersteunen om duurzame en waardige oplossingen te vinden."