Fistels: medische aandoening, sociaal probleem

In Afrika kunnen bevallingen erg lang duren, omdat het vaak thuis gebeurt. Dat kan levensgevaarlijk zijn. Wanneer de vrouwen uiteindelijk naar een ziekenhuis bereiken, is het vaak niet alleen te laat voor de baby, maar soms ook voor de moeder.

Vrouwen die zo’n extreem lange bevalling overleven, kunnen daar aandoeningen aan overhouden, zoals een obstetrische fistel. Die onstaat wanneer het hoofdje van de baby te lang druk uitoefent op de wanden van het geboortekanaal van de moeder. Dat weefsel krijgt dan geen bloed meer en sterft af, waardoor er een opening onstaat tussen de vagina en de blaas of het rectum (of allebei). Het gevolg is permanente incontinentie. Vrouwen met fistels worden daarom vaak uitgestoten door hun families en gemeenschappen, en leven in schaamte.

Geen onvermijdelijk probleem

Wereldwijd lijden naar schatting twee miljoen, vooral Afrikaanse, vrouwen aan obstetrische fistels. Fistels zijn nochtans te voorkomen. In landen waar vrouwen toegang hebben tot goede verloskundige zorg, is de aandoening verdwenen omdat het medisch personeel kan ingrijpen wanneer een bevalling te lang duurt of slecht dreigt te gaan. Vrouwen krijgen vooral met obstetrische fistels te maken in arme, afgelegen gebieden zonder gezondheidszorg. Daardoor is de aandoening niet alleen moeilijker te voorkomen, maar ook moeilijker te verhelpen. Toch gaat Artsen Zonder Grenzen die uitdaging aan. In de eerste plaats door vrouwen de nodige medische hulp te bieden tijdens de zwangerschap en de bevalling, maar ook nadien.

Meer dan chirurgie

Obstetrische fistels kunnen namelijk vaak met een operatie worden verholpen. Maar de behandeling vraagt meer dan een chirurgische ingreep. Vrouwen met fistels kunnen aan huidziektes of infecties lijden. Ze kunnen na de geboorte mogelijk niet goed meer lopen en door hun sociale uitsluiting lopen ze het risico op ondervoeding. Na de operatie hebben de vrouwen daarom vaak psychotherapeutische begeleiding nodig, en sociale hulp om hen weer te integreren in de gemeenschap. In 2003 organiseerde Artsen Zonder Grenzen voor het eerst ‘fistelkampen’ in Ivoorkust en Tsjaad. “We zetten die kampen op voor twee maanden, naast bestaande ziekenhuizen. We informeren de bevolking, zodat vrouwen op raadpleging kunnen komen,” zegt Michiel Lekkerkerker, medisch adviseur voor Artsen Zonder Grenzen. “Als alles voorbereid is, komt de chirurg. Hij blijft een maand en opereert verschillende vrouwen per dag. Het voordeel is dat we zo erg flexibel kunnen zijn. Het is ook makkelijker om een gespecialiseerde chirurg te vinden voor een korte periode.”

Lokale chirurgen opleiden

Maar Artsen Zonder Grenzen heeft ook drie permanente fistelcentra: in Burundi, Tsjaad en Nigeria. “Hier kunnen we de patiënten beter opvolgen, en onderzoek doen naar betere behandelingsmethodes,” zegt Geert Mooren, chirurg en fistelspecialist voor Artsen Zonder Grenzen. “In Burundi is het doel om drie jaar lang 350 vrouwen per jaar te opereren. Op die tijd willen we drie Burundese chirurgen opleiden en onze activiteiten overdragen aan het ministerie van Volksgezondheid.” In het jaar 2010 behandelden teams van Artsen Zonder Grenzen zo’n 1000 vrouwen met fistels.