Escuintla, een departement in het zuiden van Guatemala… Drie jaar geleden ontdekte Salomón dat hij ernstig ziek was. Op 54-jarige leeftijd moest hij plots stoppen met werken omdat zijn gezondheidstoestand verslechterde. Men zei hem dat hij nooit meer zou kunnen lopen. "Ik kon me niet meer bewegen. Van zodra ik wou rechtstaan, knikten mijn knieën en viel ik op de grond."
Salomóns diagnose was bikkelhard: chronische nierziekte van niet-traditionele oorsprong in stadium vijf, het meest gevorderde stadium volgens de internationale richtlijnen voor nierpathologie. De ziekte, ook bekend onder de naam Meso-Amerikaanse endemische nefropathie, wordt gekenmerkt door een progressief verlies van nierfunctie, waardoor het vermogen van de nieren om vitale functies uit te voeren (zoals het verwijderen van afvalstoffen en het concentreren van urine) wordt aangetast.
Guatemala heeft het grootste aantal nierpatiënten van Latijns-Amerika. Elk jaar worden 162 nieuwe patiënten geregistreerd die een dialyse- of hemodialysebehandeling nodig hebben. Escuintla, waar Salomón woont, is een van de departementen met de hoogste prevalentie van de chronische nierziekte. Volgens het ministerie van Volksgezondheid is het sterftecijfer tussen 2008 en 2015 met 18% gestegen.
En Salomón is niet alleen. Vrienden en familieleden werden allemaal met dezelfde ziekte gediagnosticeerd. Lokale gezondheidsautoriteiten spreken van een “een regionale epidemie die moeilijk te beheersen is”. Meso-Amerikaanse endemische nefropathie is asymptomatisch tot in een gevorderd stadium en treft vooral jonge mannen zonder voorgeschiedenis van chronische ziekten, die over het algemeen in de landbouw werkzaam zijn, in extreme fysieke omstandigheden, met hoge temperaturen, in een verarmde omgeving. De impact van de ziekte op de lokale landbouweconomie is enorm.
In de meeste landen waar de ziekte voorkomt, zijn er geen adequate faciliteiten voor niervervangingstherapie. Die waren er ook niet in Escuintla. Nierpatiënten moesten vaak uren of zelfs dagen reizen om de zorg te vinden die ze nodig hebben. Sommige van deze diensten zijn overbevolkt, waardoor snelle zorg nog moeilijker wordt. Bovendien moeten de patiënten extra reizen maken om elders geneesmiddelen of tests te verkrijgen. De hindernissen voor vele nierpatiënten in Guatemala zijn enorm. Veel patiënten houden het vermoeiende reizen niet vol, anderen kunnen de vele reizen het gewoon niet betalen. Meso-Amerikaanse endemische nefropathie heeft in de laatste decennia duizenden dodelijke slachtoffers gemaakt.
Om dit hiaat in de zorg te proberen opvangen, heeft Artsen Zonder Grenzen in augustus 2021 besloten een nieuw project te starten. In het departement Escuintla werken onze teams aan een eenvoudig, duurzaam en reproduceerbaar zorgmodel. Doel van het project is om een tijdige diagnose én behandeling van de nierziekte te garanderen.
Het project van Artsen Zonder Grenzen in Escuintla loopt nu al een jaar. Hoe staan we er nu voor? "Aanvankelijk hebben we medische, logistieke en administratieve teams ingezet in de gemeenten La Gomera, La Democracia en Sipacate”, zegt Rodd Gerstenhaber, landencoördinator voor Artsen Zonder Grenzen in Guatemala, Mexico en Honduras. “In februari hebben wij een overeenkomst ondertekend met het Guatemalteekse Ministerie van Volksgezondheid. We starten nu met zorg ín de gemeenschappen. Samen met het ministerie zetten we in op informatie en preventie, vroegtijdige diagnose, behandeling én het toezicht op chronische nierziekten van niet-traditionele oorsprong."
Een team van tien gezondheidspromotoren van Artsen Zonder Grenzen zet in op informatie over en preventie van de nierziekte bij de lokale gemeenschap. Zij zoeken de bevolking actief op en leren hen over de ziekte, hoe deze te voorkomen en hoe deze op te sporen. Iedereen die het team ziet, wordt uitgenodigd om zich te laten screenen.
Die screening gebeurt ook door Artsen Zonder Grenzen. Op één dag kan het ons team tussen de 40 en 60 mensen zien. De tests worden overgebracht naar laboratoria van het ministerie. Ernstige patiënten in stadium 4 en 5 worden vervolgens meteen doorverwezen naar het National Center for Chronic Renal Disease.
Op iets minder dan een jaar tijd heeft Artsen Zonder Grenzen 2.376 screenings uitgevoerd. 106 mensen die zich in stadium vier en vijf van hun ziekte bevinden, hebben we kunnen doorverwijzen.
Voor Salomón kwam ons project jammer genoeg net te laat. Hij bevindt zich in een stadium dat niet meer te bestrijden valt. We werken nu met Salomón aan een plan voor palliatieve zorg om op korte termijn zijn emotionele en fysieke gezondheid te verbeteren. Verpleegkundige Mateo Cerro werkt met hem samen: “We helpen hem te begrijpen wat er met hem gebeurt. We leggen hem zijn opties uit, de verdere zorg die we kunnen bieden aan hem en zijn familie, met respect voor zijn tijd en zijn voorkeuren."
