Onze chauffeurs in Rustenburg zijn de eerste psycholoog voor overlevenden van seksueel geweld
Woensdag 25 september 2019
In ons project in Rustenburg, Zuid-Afrika, rond zorg voor overlevenden van seksueel en gendergerelateerd geweld spelen onze mannelijke chauffeurs een essentiële rol. Zij zijn niet alleen degenen die de – meestal vrouwelijke – patiënten als eerste opvangen en geruststellen, maar ook degenen die actief kunnen werken aan de rol van alle mannen in een groeiend bewustzijn rond seksueel geweld.
Lebo, meer dan enkel chauffeur
Lebogang Seketema – kortweg Lebo - kent de pijn en het lijden dat seksueel geweld kan veroorzaken. Zijn zus werd gemolesteerd door een buurvrouw toen ze negen jaar oud was. Destijds waren weinig mogelijkheden om zorg te vinden, de familie had geen andere keuze dan om alles achter zich te laten.
Lebo heeft drie jaar gewerkt als chauffeur in ons project voor seksueel en gendergelerateerd geweld in Rustenburg, een stad op zo’n 100 km ten westen van Johannesburg en het hart van de Zuid-Afrikaanse plantinamijnindustrie. Rond de mijnen in het gebied zijn informele nederzettingen opgetrokken, waar meer mannen wonen dan vrouwen, in een explosieve mix. Een geschiedenis van structureel geweld, armoede en een traditionele genderdynamiek zorgt ervoor dat veel vrouwen, vooral vrouwen met kinderen, afhankelijk zijn van hun mannelijke partners om te overleven. Veel vrouwen zijn er kwetsbaar voor seksueel en gendergerelateerd geweld.
zorgverlening vanaf het prille begin
Elke dag rijden Lebo en zeven andere, mannelijke chauffeurs heen en weer om overlevenden van seksueel geweld op te halen en te vervoeren voor medische, psychologische en sociale bijstand naar één van de vier zorgcentra die we samen met het ministerie van Volksgezondheid beheren voor de mensen in de informele nederzettingen. Forensisch verpleegkundigen, psychologen en maatschappelijk werkers bieden er een breed spectrum aan zorg aan: we behandelen er verwondingen, hiv, soa's en helpen ongewenste zwangerschappen te voorkomen, bieden psychologische en sociale bijstand.
Onze chauffeurs zijn vaak de eerste persoon die een overlevende ziet na een incident. Hun rol is een essentieel onderdeel van onze aanpak: een humane, niet-indringende en ondersteunende approach voor vanaf het prille begin van de zorgverlening.
1 op 4 vrouwen in rustenburg kreeg al te maken met seksueel geweld
Toch zijn al onze chauffeurs zich bewust van hun mannelijke identiteit: het overgrote deel van seksuele mishandeling in Zuid-Afrika wordt veroorzaakt door mannelijke daders. In 2015 bleek uit een onderzoek van Artsen Zonder Grenzen onder 800 vrouwen in de gemeente Rustenburg dat één op vier vrouwen al te maken kreeg met verkrachting. Alleen al in dit gebied werden 11.000 vrouwen en meisjes verkracht.
Tragisch genoeg had 95% van de vrouwen in het onderzoek nog nooit aangifte gedaan van hun verkrachting bij een gezondheidswerker, velen uit angst en schaamte, of door een beperkte kennis over het belang van het zoeken naar onmiddellijke zorg. Hoewel Zuid-Afrika bekend staat om één van 's werelds hoogste percentages verkrachtingen en moord op vrouwen, met 52.420 seksuele misdrijven die in 2018 nationaal werden gemeld, suggereren de gegevens dat dit cijfer veel hoger kan zijn.
opbouwen van vertrouwen
Daarom hebben onze chauffeurs een opleiding voor psychologische eerste hulp gekregen. Ze hebben geleerd hoe ze de overlevenden met medeleven kunnen benaderen en tegelijkertijd elk secundair trauma kunnen vermijden. De principes van psychologische eerste hulp, die eerstelijnsondersteuning biedt aan iedereen die met een crisis wordt geconfronteerd, bestaan uit het beoordelen van de onmiddellijke situatie, het opbouwen van vertrouwen en het opbouwen van een band. Dat helpt de overlevenden om zich veilig te voelen in het nemen van de volgende fase van de zorg.
"Wanneer je weet dat de vrouw in kwestie waarschijnlijk is misbruikt door een man en je vraagt haar om bij jou – een man – in de auto te stappen, moet dat voor haar allesbehalve makkelijk zijn. En dan zit ik vaak nog alleen in de auto met haar. Je moet haar laten weten dat ze op een veilige plek is, dat ze veilig is bij jou", zegt Lebo.
Voor overlevende Poppy Makgobatlou uit Rustenburg liet de eerste ontmoeting met één van onze chauffeurs een blijvende indruk achter. Na vele jaren van mishandeling door haar ex-echtgenoot had Poppy eindelijk de moed verzameld om hulp te zoeken bij Artsen Zonder Grenzen. Na een telefoontje om haar incident te melden, kwam een chauffeur haar ophalen: "Ik was aan het huilen. De chauffeur zei: ik weet niet hoeveel pijn je voelt en ik kan je niet zeggen dat het goed komt, want ik weet niet hoe lang je je zo al voelt, maar wat ik je kan vertellen is dat je moet proberen sterk te zijn.”
mentaliteit van andere mannen veranderen
Ondertussen zijn meer en meer overlevenden op zoek naar zorg. In 2015 ontving het eerste zorgcentrum 62 gevallen van seksueel en gendergerelateerd geweld, drie jaar later ontvingen vier centra in 2018 in totaal 1.266 nieuwe patiënten en 657 nieuwe patiënten in de eerste helft van 2019. Veel van die patiënten werden naar de centra doorverwezen door onze initiatieven die het bewustzijn rond seksueel en gendergerelateerd geweld vergroten, onder andere door lokale leiders op te leiden als 'first responders' om overlevenden te identificeren, hen onmiddellijk te ondersteunen en hen te verbinden met de zorg.
Het werk met die patiënten heeft Lebo en de andere chauffeurs hun opvatting over geweld sterk veranderd. Ze beseffen ook de rol die elk van hen kan spelen in het veranderen van de mentaliteit van andere mannen. Naast hun dagelijkse werk neemt elke chauffeur een actieve rol op zich in het stimuleren van verandering in hun gemeenschap.
Meer over onze 4 zorgcentra in Rustenburg
Sinds 2015 werkt Artsen Zonder Grenzen samen met het ministerie van Gezondheid om de toegang tot gratis, hoogwaardige en vertrouwelijke zorg voor overlevenden van seksueel en gendergerelateerd geweld in het district Bojanala in Rustenburg uit te breiden via vier speciale klinieken die Artsen Zonder Grenzen ondersteunt, beter bekend als de Kgomotso-zorgcentra. Forensisch verpleegkundigen, psychologen, maatschappelijk werkers en andere hulpverleners, waaronder chauffeurs, bieden de overlevenden een essentieel en gratis spectrum aan noodhulp en nazorg.
Een toenemend aantal overlevenden wordt doorverwezen vanuit de initiatieven van Artsen Zonder Grenzen in de gemeenschap van Rustenburg. Dit omvat een schoolprogramma dat leerlingen informeert over seksuele en reproductieve gezondheid en gendergerelateerd geweld. Het programma, dat leerlingen screent op tekenen van seksueel geweld omdat ze een kwetsbare groep zijn, heeft sinds begin 2018 25.500 leerlingen op 20 scholen in het district bereikt. Van 2017 tot 2019 hebben de vier Kgomotso-zorgcentra zorg verleend aan 3.007 patiënten.
In Zuid-Afrika roepen we alle overlevenden van seksueel geweld op om onmiddellijk en op langere termijn toegang te krijgen tot volledige medische, psychologische en sociale zorg en sociale ondersteuning.