in de schaduw van ebola en covid-19: de grootste mazelenepidemie ooit in D.R. Congo

"Het wordt een heftige rit!", waarschuwt Héritier, voordat hij zijn motor start op het zandpad tussen Lisala en Boso Manzi, in de noordelijke provincie Mongala van de Democratische Republiek Congo. "Het heeft al een tijdje niet geregend, en met zoveel los zand wordt het niet gemakkelijk." Net als het konvooi van motors achter hem, vervoert Héritier een grote doos vol gevuld met ijs en een van de meest levensbelangrijke medische materialen: mazelenvaccins.

De provincie Mongala is zwaar getroffen door de mazelenepidemie die zich het afgelopen jaar over de D.R. Congo heeft verspreid en waarbij sinds januari 2019 meer dan 6.600 kinderen zijn omgekomen. Ondanks een vaccinatiecampagne van het Ministerie van Volksgezondheid en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in de regio in december vorig jaar, zijn er sinds begin 2020 honderden gevallen van mazelen in de gezondheidszone van Boso Manzi. Dat heeft ons ertoe aangezet om in februari een noodteam te sturen om de behoeften te evalueren, een nieuwe vaccinatiecampagne op te starten en de zorgverlening te ondersteunen.

Elke vertraging voedt de uitbraak

De reactie op de mazelen werd overschaduwd door de uitbraak van ebola in het oosten van het land en is vanaf het begin verwaarloosd. Het duurde maanden voordat de epidemie uiteindelijk in juni 2019 werd uitgeroepen. De vaccinatiecampagnes van de autoriteiten werden gekenmerkt door vertragingen, coördinatieproblemen en een gebrek aan ondersteunende partners, waarvan vele gericht waren op de ebolarespons. Een aanvullende vaccinatiecampagne werd herhaaldelijk uitgesteld, om uiteindelijk pas eind 2019 te worden uitgevoerd. Al deze factoren hebben bijgedragen tot de zware tol die de ziekte in de D.R. Congo momenteel eist: dit is de dodelijkste mazelenepidemie die tot nu toe in het land is geregistreerd en de grootste huidige mazelenepidemie ter wereld. 

"Vandaag is het totale aantal gevallen weliswaar gedaald, maar de epidemie is nog lang niet voorbij", zegt Emmanuel Lampaert, die de programma’s in D.R. Congo coördineert. "In sommige gebieden wordt zelfs melding gemaakt van een toename. Er zijn ongeveer 100 gezondheidszones waar dringend actie moet worden ondernomen. Sinds januari zijn er al meer dan 50.000 gevallen en 600 sterfgevallen officieel gemeld. Maar veel zones met een toenemend aantal gevallen en sterfgevallen zijn niet opgenomen in het meest recente nationale mazelenbestrijdingsplan.

In deze moeilijke context heeft de COVID-19-pandemie extra barrières opgeworpen voor het vaccineren van kinderen tegen de ziekte. "Het uitvoeren van preventieve maatregelen om de verspreiding van COVID-19 te beperken is van vitaal belang om gemeenschappen en gezondheidswerkers te beschermen, vooral in een land als de D.R. Congo waar het gezondheidssysteem zeer beperkt is," zegt Lampaert. "Helaas hebben deze maatregelen een impact op de algemene mazelenrespons, waaronder het transport van vaccins, het samenstellen van speciale teams en het lanceren van vaccinatiecampagnes. Elke vertraging en elk obstakel verhoogt het risico dat de epidemie zich blijft verspreiden, waardoor meer kinderen zullen sterven.”

"De behoeften hier zijn enorm"

In Boso Manzi juichen de mensen de komst van het motorkonvooi toe na een rit van zes uur. Zoals op veel afgelegen plaatsen in het land weet de lokale bevolking maar al te goed welke tol 'stille moordenaars' zoals mazelen, malaria, diarree en infecties aan de luchtwegen eist.  

"De behoeften hier zijn enorm, maar de aanvoer van medicijnen naar de gezondheidscentra is problematisch", zegt dokter Gédéon Mushadi, de hoofd van de gezondheidszone. "De weinige medicijnen die beschikbaar zijn in de gezondheidszorgcentra dekken de behoeften niet."

Alphonsine Ekima en haar familie hebben de directe gevolgen hiervan gevoeld. Zes weken geleden stierf haar driejarige dochter Marie aan de mazelen. Ze werd op dezelfde dag begraven als haar neef, die ook aan mazelen stierf. "Marie is het vierde kind dat me werd ontnomen," zegt Alphonsine.  Net als Alphonsine stierf ook Mada Mado's kind een paar weken geleden aan de mazelen, terwijl haar andere kinderen allemaal symptomen van de ziekte hebben. "Mijn zes andere kinderen zijn allemaal besmet, ook al zijn ze afgelopen december gevaccineerd", zegt ze.

Het gebrek aan bescherming dat deze vaccinatie biedt, verbaast dokter Philippe Mpabenda, coördinator van de noodhulp van Artsen Zonder Grenzen die in februari van start ging, niet. "De doeltreffendheid van het vaccin hangt af of het vaccin steeds op een temperatuur van 2 tot 8 graden Celsius werd gehouden", zegt hij. "Maar in moeilijk bereikbare gebieden als deze, hebben de lokale gezondheidscentra geen koelcapaciteit om vaccins gekoeld te houden. Het ontbreekt hen ook aan vervoer. Als gevolg daarvan zijn de vaccinaties vaak geconcentreerd in de directe omgeving van de gezondheidscentra en bereiken ze niet de kinderen die in meer afgelegen gemeenschappen wonen".

Een afdeling vol kinderen

In het algemeen ziekenhuis in Boso Manzi is de impact van de epidemie opvallend. Op de speciale mazelenafdeling, in het midden van de kamer ligt Dobo Mambanza, drie jaar oud, in de armen van haar moeder. Haar gezicht is vlekkerig van de ziekte en ze heeft moeite om haar mond te openen. Haar moeder heeft 65 km met de motor afgelegd om het ziekenhuis te bereiken nadat traditionele behandelingen de vroege symptomen niet hadden genezen.

"Mazelen verzwakken het immuunsysteem en maken kinderen kwetsbaar voor vele andere infecties, wat leidt tot allerlei complicaties, onder andere aan het zenuwstelsel en de ogen, en ondervoeding", legt dokter Patrizia Giangrande uit, terwijl ze het kleine meisje onderzoekt. "Helaas zal Dobo door haar oogontsteking en de schade aan haar hoornvlies niet meer kunnen zien".

Naast Dobo ligt Mbisa Eme Kosenge, ook amper drie jaar oud. Behalve de mazelen heeft ze tuberculose opgelopen en vertoont ze tekenen van ondervoeding. Maar na 10 dagen ziekenhuiszorg kan ze binnenkort weer terug naar haar familie in hun dorp 55 km verderop.

De hotspots achterna

Op zes weken tijd hebben onze teams meer dan 1.000 patiënten zoals Dobo en Mbisa in het ziekenhuis van Boso Manzi behandeld tijdens de 6 weken durende noodhulp. Daarnaast hebben de teams 44.000 kinderen gevaccineerd in de hele gezondheidszone. "We jagen de hotspots achterna," zegt dokter Mpabenda. "Vorige maand was ons team in de Evenaarsprovincie en over een paar weken worden we in een ander gebied ingezet. Dat is de realiteit van de epidemie in dit stadium."

Van Haut-Uélé tot Kongo Central, van Noord-Ubangi tot Zuid-Kivu, onze teams hebben in 2020 al in twaalf provincies interventies opgezet. Dit jaar hebben ze al meer dan 260.000 kinderen ingeënt tegen de mazelen, en nog eens 17.500 kinderen behandeld. Vorig jaar hebben ze 816.000 kinderen ingeënt tegen de mazelen en meer dan 50.000 patiënten verzorgd.

Vandaag, terwijl alle ogen gericht zijn op COVID-19, blijven de teams van Artsen Zonder Grenzen reageren op andere noodsituaties, zoals de mazelen, in de D.R. Congo en daarbuiten. "Terwijl we onze aanpak van de coronaviruspandemie aanpassen en de reactie daarop ondersteunen, is het belangrijk om te onthouden dat een eenzijdige focus op COVID-19 andere grote gezondheidscrises zal baren," waarschuwt Lampaert. "Het verminderen van vaccinaties, voedingsondersteuning of malariapreventie in het licht van een volksgezondheidscrisis zal leiden tot andere crises, waardoor de situatie nog erger wordt. Het negeren van de andere gezondheidskwesties zou ons medeplichtig maken aan nog veel meer toekomstige sterfgevallen".