Syrië, maart 2011. Volksprotesten voor een hervorming van de democratie groeiden in de straten van Syrië al gauw uit tot een bloederig conflict. Vijf jaar later zou iedereen de gruwelijkheden van de Syrische oorlog maar al te goed kennen. Dit is ons relaas van die eerste vijf jaar.
In de lente van 2011 kwam een massa Syriërs op straat om democratische hervormingen te eisen. Kleine straatprotesten groeiden in de maand maart razendsnel uit tot georganiseerde massaprotesten. De protesten werden meteen onderdrukt met politie- en militair geweld, massa-arrestaties en honderden doden en duizenden gewonden tot gevolg. De protesten sloegen snel om in een conflict.
Vanaf het begin bleek medische zorg verlenen in Syrië een enorme uitdaging voor onze teams. Van 2011 tot zelfs vandaag heeft Artsen Zonder Grenzen nooit de toestemming gekregen om te werken in gebieden die door de regering worden gecontroleerd, ondanks herhaalde verzoeken. We zouden 10 jaar lang enkel medische zorg kunnen geven in regio’s buiten controle van de regering.
Toch konden we snel netwerken van Syrische artsen ondersteunen en medische en andere hulpgoederen leveren aan veldhospitalen en klinieken in de provincies Homs, Idlib, Hama en Dara'. Ook de Syrische Rode Halve Maan in Damascus konden we ondersteunen, om het gebrek aan medische voorraden in de hoofdstad te counteren.
Al in het eerste jaar sloegen de eerste burgers op de vlucht, naar andere delen van het land of naar buurlanden.In buurlanden als Irak, Libanon en Jordanië begonnen we medische projecten op te zetten om de Syriërs de zorg te geven die in Syrië zelf niet meer beschikbaar was.
In 2012 escaleerde het conflict. Meer en meer partijen vormden zich en namen actief deel aan het bloedvergieten. Ondanks verschillende pogingen tot een staakt-het-vuren, ontwikkelde het conflict zich al snel tot een volwaardige oorlog. Het aantal doden en gewonden in het hele land nam drastisch toe.
We zetten veldklinieken op in heel Noord-Syrië om in de getroffen regio’s snel te kunnen reageren. Overal waar we konden, zetten we klinieken op: in huizen, villa’s, scholen en kelders, zelfs in kippenboerderijen en grotten. We hadden niet veel keus, heel veel medische faciliteiten waren dan al ernstig beschadigd of verwoest. Hier boden onze medische noodhulp, de nadruk lag er op oorlogsgerelateerde traumazorg en operaties.
2012. Meer en meer Syriërs vluchtten naar de buurlanden. Dus ook daar breidden we onze hulp uit, zoals in de Bekavallei in Libanon en in de kampen die waren opgezet in Iraaks Koerdistan. Steeds meer Syrische vluchteling begonnen veiligheid te zoeken in Europa.
Na twee jaar conflict zagen we de directe gevolgen van een disfunctioneel en verslechterend gezondheidssysteem. Onze teams ter plekke begonnen meer en meer patiënten te behandelen met perfect te voorkomen ziektes. In Aleppo werd een heropleving van de mazelen en zelfs polio vastgesteld, voor het eerst in 14 jaar. De ineenstorting van de gezondheidszorg was dus compleet en zou zonder ingrijpen destructief worden. We zetten massale vaccinatiecampagnes op in Noordoost-Syrië. Ondertussen namen ook in Zuid-Syrië de gevechten toe, daarom zetten we een chirurgisch noodprogramma op in Ramtha, Noord-Jordanië, dicht bij de Syrische grens, om oorlogsgewonden te behandelen die niet behandeld konden worden in de 14 veldhospitalen in Dara'.
Honderdduizenden Syriërs zochten nog steeds veiligheid in de buurlanden of verder. Deze landen, die te maken kregen met een voortdurende toestroom van vluchtelingen, begonnen een steeds restrictiever grensbeleid te voeren. Eind 2013 hadden naar schatting 1,5 miljoen Syriërs de grens overgestoken als vluchteling.
In 2014 werd de oorlog steeds bloediger. Volledige steden werden belegerd, ziekenhuizen, zorgcentra en medisch personeel werden aangevallen. Een uitbreiding van onze medische activiteiten was onmogelijk op dat moment. Erger nog, na de ontvoering van onze medewerkers door IS, moesten we uit veiligheidsoverwegingen een harde beslissing maken: we konden niet langer medische noodzorg geven aan de mensen die leefden in regio’s gecontroleerd door IS. We trokken ons internationaal personeel terug in Noordwest-Syrië. Toch slaagden we erin onze aanwezigheid in de rest van Syrië te handhaven, nieuwe projecten te openen en onze steun op afstand aan medische faciliteiten in het land uit te breiden.
Na een afschuwelijk jaar waren 6,5 miljoen mensen in eigen land ontheemd, het aantal vluchtelingen verdubbeld naar 3 miljoen. In totaal dus hadden iets minder dan 10 miljoen mensen de verschrikkelijke keuze moeten maken om hun thuis misschien voorgoed achter te laten.
Nog meer dan de jaren voorheen, werd medische zorg een doelwit in 2015. Dat jaar ondersteunden we in Syrië het grootste aantal gezondheidsfaciliteiten tot nu toe: we hielpen meer dan 150 ziekenhuizen of centra. Maar liefst 63 daarvan werden dat jaar gebombardeerd of beschoten. 12 centra werden volledig verwoest. 63 medische medewerkers van de centra die we ondersteunden kwamen bij die aanvallen om het leven. In dat jaar konden onze teams wel toegang krijgen tot de zwaar gettroffen stad Kobane, nadat IS was verdreven door Koerdische troepen en de coalitie. We bouwden meteen een ziekenhuis, maar ook dat werd verwoest, nadat IS sommige delen van de stad weer in handen kreeg. Onze primaire en secundaire gezondheidszorg in de stad kon gelukkig veilig blijven draaien.
De ‘double tap’, extreem geweld
2015 werd gekenmerkt door extreem geweld. Dichtbevolkte gebieden werden routinematig gebombardeerd, vaak in 'double-tap'-aanvallen. Daarbij wordt een eerste aanval meteen gevolgd door een tweede, deze keer gericht op de reddingsteams of de ziekenhuizen of centra waar de gewonden worden opgevangen. We krijgen ook meldingen binnen van chemische aanvallen en behandelen patiënten met duidelijke symptomen daarvan.
In 2015 overschreed het aantal Syrische vluchtelingen de grens van vier miljoen. Duizenden vluchtelingen waagden zich nu ook aan de gevaarlijke oversteek over de Middellandse Zee, op weg naar Griekenland. Ook in eigen land bereikt de ontheemding een triest hoogtepunt: het conflict veroorzaakte intussen de grootste ontheemdencrisis sinds de Tweede Wereldoorlog, met meer dan 6 miljoen intern ontheemden. Ten minste 1,5 miljoen mensen zaten op het einde van het jaar vast in belegerde gebieden, zonder humanitaire hulp, gezondheidszorg of medische evacuatie.
