Strijden voor een werkomgeving zonder intimidatie, uitbuiting en misbruik
Artsen zonder Grenzen streeft naar een werkomgeving vrij van intimidatie en misbruik. Onze directie heeft zich ondubbelzinnig geëngageerd om mechanismen en procedures te versterken om intimidatie, uitbuiting en misbruik te voorkomen en aan te pakken. Van alle medewerkers wordt verwacht dat zij zich houden aan de gedragscode van Artsen Zonder Grenzen (AZG) en onze basisprincipes zoals vastgelegd in ons charter.
De integriteit van onze organisatie wordt gewaarborgd door het goede gedrag van elk individueel personeelslid, op elke locatie, met volledig respect voor de gemeenschappen die wij helpen. Voor ons betekent dit dat wij geen gedrag van onze medewerkers tolereren dat misbruik maakt van de kwetsbaarheid van anderen, of van medewerkers die hun positie misbruiken voor persoonlijk gewin.
Klachten- en meldingsmechanismen
Procedures, waaronder klachten- en meldingsmechanismen, zijn al lang van kracht om preventie aan te moedigen en om het vaststellen, rapporteren en beheren aan te moedigen van allerlei soorten wangedrag, intimidatie en misbruik. Via deze mechanismen worden alle medewerkers uitgenodigd ongepast gedrag of misbruik te melden, hetzij via hun managementlijn, hetzij via specifieke kanalen, met behulp van speciale e-mailadressen - en buiten elke hiërarchische structuur. Slachtoffers of getuigen in de gemeenschappen waar AZG werkt, worden eveneens aangezet om wangedrag te melden, zodat beschuldigingen kunnen worden aangepakt.
We voeren sinds meerdere jaren een brede bewustmakingscampagne om alle medewerkers te informeren over de mechanismen die beschikbaar zijn om misbruik te melden. Deze informatie wordt gedeeld via specifieke communicatiekanalen, onder meer in personeelshandleidingen, en wordt overgebracht via briefings, tijdens terreinbezoeken en in trainingen. Specifieke bewustmakingssessies worden bovendien regelmatig georganiseerd op het terrein. Bovendien worden e-briefings en leermodules hierover regelmatig bijgewerkt en verbeterd.
Op dit gebied wordt de laatste jaren binnen de hele organisatie gewerkt. Voorbeelden hiervan zijn:
- Het creëren van nieuwe functies en/of het verhogen van de ondersteuning van het personeel om opleidingen, bezoeken op het terrein en onderzoek over deze onderwerpen te verzorgen.
- Het organiseren van workshops en andere vormen van overleg met het personeel om het probleem en de stappen die nodig zijn om het aan te pakken te beoordelen.
- Herziening, bevordering en versterking van de begeleiding van het personeel bij het melden van pesterijen, misbruik of uitbuiting.
- Versterking van het bewustzijn op het niveau van de patiënt en de gemeenschap waar we opereren.
- Verbetering van het verzamelen en delen van gegevens binnen de hele organisatie.
Wangedrag vertrouwelijk behandelen
We hechten veel belang aan de bescherming van slachtoffers en personen die een klacht melden en willen ervoor zorgen dat deze situaties met de grootst mogelijke vertrouwelijkheid worden aangepakt, om een omgeving te creëren waarin mensen het gevoel hebben dat ze veilig klacht kunnen indienen, zonder bang te hoeven zijn voor hun veiligheid, hun werk of hun vertrouwelijkheid.
In 2018 is er meer personeel toegewezen aan de teams voor verantwoordelijk gedrag bij AZG; er zijn nieuwe instrumenten ontwikkeld om het bewustzijn, de preventie en de opsporing van onaanvaardbaar gedrag te verbeteren en de gegevensverzameling en -deling binnen de organisatie te verbeteren. We erkennen dat een grotere publieke aandacht voor deze kwestie zeer waarschijnlijk zal hebben bijgedragen tot een grotere bewustwording en rapportage.
Onze eerste prioriteit bij het melden van wangedrag is de veiligheid en gezondheid van de slachtoffers of potentiële slachtoffers. Er wordt onmiddellijk aandacht besteed aan het bieden van ondersteuning, waaronder psychologische en medische zorg, en het verzekeren van juridische bijstand.
AZG respecteert altijd de beslissing van het slachtoffer om een zaak al dan niet voor de rechter te brengen. In het geval van seksueel misbruik van minderjarigen is het beleid erop gericht om de zaak te melden aan de gerechtelijke autoriteiten, afhankelijk van de belangen van het kind en de beschikbaarheid van dergelijke procedures.
UPDATE 2021: onze strijd tegen misbruik, wangedrag en intimidatie op het werk gaat verder
In 2021 werkten bijna 63.000 mensen wereldwijd voor Artsen Zonder Grenzen. In dat jaar hebben we in totaal 539 klachten over misbruik of ongepast gedrag binnen AZG ontvangen. Hiervan hadden er 490 betrekking op onze medische en humanitaire projecten, en 49 op onze internationale hoofdkantoren. In de details hieronder worden project- en hoofdkantoorzaken afzonderlijk behandeld, aangezien zij niet noodzakelijk vergelijkbaar zijn wat betreft juridische en rapportageprocessen.
Het totale aantal ontvangen klachten is in 2021 met 21 % gestegen ten opzichte van 2020. Hoewel AZG nog steeds te maken heeft met onderrapportage van gedragsincidenten, met name van patiënten, hun verzorgers en de gemeenschappen die we bijstaan, kan deze stijging worden gezien als een teken dat AZG verdere vooruitgang heeft geboekt bij het aanpakken van dit langetermijnprobleem - en dat het bewustzijn van en vertrouwen in onze meldingsmechanismen en -kanalen blijft toenemen.
Klachten die we ontvingen vanuit onze projecten
Ongeveer 90 % van het personeel van AZG (in totaal ongeveer 57.000 personen) was in 2021 werkzaam in projecten wereldwijd. In totaal werden 490 klachten ingediend met betrekking tot deze categorie medewerkers, een stijging ten opzichte van 389 in 2020.
Van die klachten werd na onderzoek in 158 gevallen bevestigd dat er sprake was van misbruik of wangedrag (149 in 2020).
Daaronder zijn 102 gevallen die als misbruik werden aangemerkt, tegenover 82 bevestigde gevallen van misbruik in 2020 (dit omvat verschillende vormen van misbruik: seksuele uitbuiting, misbruik en intimidatie; machtsmisbruik; psychologische intimidatie; discriminatie; en fysiek geweld).
In 2021 werden in totaal 54 personeelsleden ontslagen wegens alle vormen van misbruik (40 ontslagen in 2020). Afhankelijk van de ernst van het geval werden ook andere sancties opgelegd, zoals schorsing, degradatie, formele schriftelijke waarschuwingen of verplichte opleidingen.
Van de 102 bevestigde gevallen van misbruik waren er 67 gevallen van seksuele uitbuiting, misbruik en intimidatie; tegenover 55 in 2020. 33 personeelsleden werden ontslagen als gevolg van die klachten (28 in 2020).
De andere bevestigde gevallen van misbruik bestonden uit: psychologische intimidatie (9 bevestigde gevallen); machtsmisbruik (16 bevestigde gevallen); fysiek geweld (4 bevestigde gevallen); en discriminatie (6 bevestigde gevallen).
Er waren ook 56 bevestigde gevallen van ongepast gedrag, een daling ten opzichte van de 67 gevallen in 2020 (ongepast gedrag omvat: wanbeheer van mensen; ongepaste relaties; ongepast gedrag dat niet in overeenstemming is met de maatschappelijke normen of dat de teamcohesie aantast; en middelengebruik).
Het aantal klachten van voorheen ondervertegenwoordigde groepen is verder toegenomen, hoewel er nog veel werk aan de winkel is: het totale aantal klachten van plaatselijk aangeworven personeel is in 2021 opnieuw gestegen tot 262 (tegen 172 in 2020). Dit is een stijging van 52% op jaarbasis, en kan worden gezien als een bemoedigende trend. Er moet echter nog meer worden gedaan, aangezien plaatselijk aangeworven collega's ongeveer 90% van het totale personeelsbestand uitmaken, maar slechts verantwoordelijk zijn voor ongeveer de helft van de ingediende klachten.
Het totale aantal klachten van patiënten en hun verzorgers vertoonde een zeer lichte stijging, tot 23 in 2021 (tegen 20 in 2020). Het aantal klachten van "andere" externe partijen - een categorie die leveranciers, media, andere actoren, leden van de gemeenschap, partners, voormalige personeelsleden van AZG, niet door AZG gecontracteerde personeelsleden en leden van de vereniging van AZG omvat - is met bijna 150% gestegen tot 67 (tegenover 27 in 2020). Het is zorgwekkend dat het aantal klachten van patiënten en hun verzorgers zo laag is gebleven. Dit is een duidelijke aanwijzing dat er meer moet worden gedaan om patiënten en gemeenschapsleden te bereiken en mondiger te maken, door hen bewust te maken van hun rechten om AZG ter verantwoording te roepen voor eventueel misbruik en ongepast gedrag.
Een ander opmerkelijk punt is dat het aantal klachten over discriminatie en racisme relatief laag is, zowel bij medewerkers van AZG als bij mensen buiten de organisatie - ondanks de voortdurende inspanningen van de hele beweging om deze kwesties aan te pakken. In 2021 werden in totaal 32 klachten over discriminatie ontvangen, iets minder dan het totaal van 41 in 2020. Dit wijst erop dat meer inspanningen op het gebied van diversiteit en inclusie moeten worden geïntegreerd in de mainstreamkanalen voor de bewustmaking van gedragskwesties.
Klachten vanuit onze kantoren wereldwijd
Sinds 2020 verzamelt AZG ook klachten van onze kantoren over de hele wereld, naast de verzamelde gegevens van onze medische projecten. Ongeveer 11 % van het totale personeelsbestand van AZG is werkzaam in deze internationale kantoren.
Hoewel er inspanningen zijn gedaan om de rapportage te standaardiseren, hebben deze gegevens betrekking op een groot aantal verschillende juridische en HR-processen, en zijn zij dus mogelijk nog niet volledig geharmoniseerd.
Van de 38 hoofdkantoren werden er in 2021 49 klachten ontvangen (een lichte daling ten opzichte van de 55 klachten in 2020, verdeeld over 37 kantoren).
Hiervan werden er 25 bevestigd, waarvan 19 gevallen betrekking hadden op misbruik en 11 op ongepast gedrag.1 Dit in vergelijking met 20 bevestigde gevallen van misbruik en 18 van ongepast gedrag in 2020.
In totaal werden in 2021 13 sancties of ontslagen opgelegd, tegenover 20 in 2020.
De cijfers van 2020
In 2020 telde Artsen Zonder Grenzen meer dan 63.000 personeelsleden. In totaal werden 444 klachten ingediend door medewerkers van medische en humanitaire projecten in het veld (389 klachten) en van internationale hoofdkantoren (55 klachten). In de onderstaande details worden de gevallen in het veld en in de hoofdkwartieren afzonderlijk behandeld, aangezien ze niet noodzakelijk vergelijkbaar zijn wat terminologie en rapporteringsprocessen betreft.
Het totale aantal ontvangen klachten is in 2020 met 22 procent gestegen ten opzichte van 2019. Hoewel Artsen Zonder Grenzen nog steeds te maken heeft met een uitdaging van onderrapportage van gedragsincidenten, kan deze stijging worden gezien als een teken dat Artsen Zonder Grenzen dit langetermijnprobleem begint aan te pakken. Het geeft aan dat klagers en getuigen steeds meer vertrouwen hebben om zich uit te spreken, en dat er een groeiend bewustzijn is van de verschillende meldingsmechanismen en -kanalen die zijn versterkt en ingesteld.
De pandemie heeft geleid tot een vermindering van de face-to-face-activiteiten ter voorkoming van onaanvaardbaar gedrag, maar er zijn aanzienlijke inspanningen geleverd op het gebied van virtuele opleiding. Het totale aantal personeelsleden dat is opgeleid om gedragsproblemen aan te pakken, is in vergelijking met 2019 zelfs gestegen.
Ondanks deze verbeteringen blijft onderrapportage een probleem. Bijzonder zorgwekkend is het beperkte (zij het toenemende) aantal klachten van patiënten, zorgverleners en leden van de gemeenschap. Dit wijst erop dat de nadruk moet liggen op preventie en dat voor deze groepen aangepaste klachtenmechanismen in de gemeenschap moeten worden ontwikkeld.
Klachten van onze projecten in het veld
- 90% van het personeel van Artsen Zonder Grenzen (in totaal 57.429 personen) was in 2020 op het terrein werkzaam. In totaal werden 389 klachten ingediend met betrekking tot deze categorie personeel, een stijging ten opzichte van 318 in 2019.
- Van die klachten werden er na onderzoek 150 bevestigd als situaties van misbruik of van ongepast gedrag (156 in 2019). (Merk op dat 15 gerapporteerde klachten voor 2020 nog openstonden op het moment dat deze cijfers werden samengesteld).
- Dit omvat 82 gevallen die als misbruik werden gekwalificeerd, vergeleken met 106 bevestigde gevallen van misbruik in 2019 (dit omvat verschillende vormen van misbruik: seksueel misbruik, intimidatie en uitbuiting; machtsmisbruik; psychologische intimidatie; discriminatie; fysiek geweld). In totaal werden 37 personeelsleden ontslagen voor alle vormen van misbruik in 2020 (55 ontslagen in 2019). Afhankelijk van de ernst van het geval werden ook andere sancties opgelegd, zoals schorsing, demotie of formele schriftelijke waarschuwingen.
- Van de 82 bevestigde gevallen van misbruik waren er 55 gevallen van seksuele intimidatie, misbruik of uitbuiting, vergeleken met 63 in 2019. 28 personeelsleden werden ontslagen als gevolg van die bevestigde gevallen in 2020 (40 in 2019).
- De andere bevestigde gevallen van misbruik bestonden uit: psychologische intimidatie (14 bevestigde gevallen); machtsmisbruik (8 bevestigde gevallen); fysiek geweld (3 bevestigde gevallen); en discriminatie (2 bevestigde gevallen).
- Er waren ook 68 bevestigde gevallen van ongepast gedrag, een stijging ten opzichte van de 50 gevallen in 2019 (ongepast gedrag omvat: mismanagement van mensen; ongepaste relaties; ongepast gedrag dat niet in overeenstemming is met de maatschappelijke normen of dat de teamcohesie aantast; en middelengebruik).
We hebben opnieuw een kleine maar opmerkelijke toename gezien van het aantal klachten dat werd ingediend door voorheen ondervertegenwoordigde groepen, hoewel er nog veel werk moet worden verzet:
- Het totale aantal klachten dat door lokaal ingehuurd personeel is ingediend, is in 2020 opnieuw gestegen tot 172 (tegen 144 in 2019). Hoewel dit een marginaal succes kan zijn in het verbeteren van het bewustzijn en het vertrouwen van collega's om klachten in te dienen, is er nog steeds meer te doen, gezien het feit dat lokaal ingehuurde collega's 80% van het personeelsbestand van Artsen Zonder Grenzen uitmaken.
- Het totale aantal klachten dat door patiënten, zorgverleners, gemeenschapsleden en andere externe partijen werd ingediend, vertoonde een zeer lichte stijging, tot 23 in 2020 (tegen 20 in 2019). Gezien het feit dat Artsen Zonder Grenzen jaarlijks miljoenen medische consulten uitvoert in al haar verschillende projecten, naast vele andere vormen van contact met de gemeenschappen die we bijstaan, is dit zeer waarschijnlijk een aanzienlijke onderrapportage. Bestaande klachtenmechanismen moeten verder worden aangepast en verbeterd om patiënten en gemeenschappen op individuele projectlocaties beter te bereiken, vooral gezien de uiterst kwetsbare positie van veel van de mensen die Artsen Zonder Grenzen bijstaat.
Klachten van onze kantoren wereldwijd
2020 is het eerste jaar waarvoor Artsen Zonder Grenzen de klachten van onze kantoren over de hele wereld heeft verzameld, naast de gegevens die zijn verzameld bij onze medische projecten in het veld. Ongeveer 10% van het totale personeelsbestand van Artsen Zonder Grenzen is werkzaam in deze internationale kantoren. Zoals we in voorgaande jaren hebben opgemerkt, heeft het ontbreken van deze cijfers geleid tot een aanzienlijk hiaat in onze gegevens. Er is geen vergelijking met voorgaande jaren. Ook moet worden opgemerkt dat, hoewel er inspanningen zijn gedaan om de verslaglegging te standaardiseren, deze gegevens betrekking hebben op een groot aantal verschillende juridische en HR-processen, en dus wellicht nog niet volledig geharmoniseerd zijn.
- Van de 37 hoofdkantoren (niet-operationele entiteiten), die in 2020 goed waren voor 5 596 personeelsleden (10% van het personeelsbestand van Artsen Zonder Grenzen), werden 55 gevallen gemeld via managementlijnen of kantoorspecifieke meldingsmechanismen voor gedrag.
- Na onderzoek werd in 38 gevallen bevestigd dat het ging om misbruik (20) of ongepast gedrag (18).
- Van deze gevallen werden 20 mensen ontslagen of kregen andere sancties, zoals formele waarschuwingen, afhankelijk van de ernst van de feiten.
Het bereiken en handhaven van een werkomgeving die vrij is van misbruik en pesterijen is een voortdurend streven, waarvoor wij allen verantwoordelijk zijn. Wij verbinden ons er ook toe geen schade te berokkenen aan kwetsbare mensen die wij trachten te helpen.
Wij blijven er bij het personeel, patiënten en ieder ander die in contact komt met Artsen Zonder Grenzen op aandringen om alle incidenten van onaanvaardbaar gedrag die zij tegenkomen te melden.
De cijfers van 2019
AZG blijft geconfronteerd met een uitdaging van onderrapportage als het gaat om onverantwoord gedrag. Sinds 2017 zien we een toename van het aantal gemelde klachten, wat een bemoedigend teken is dat de rapporteringsmechanismen van AZG op grotere schaal worden gebruikt. Hoewel het totale aantal meldingen tussen 2018 en 2019 licht is gedaald (met 10%), is dit volgens ons vooral te wijten aan het feit dat er in 2018 een groot aantal oudere gevallen is gemeld - waarschijnlijk als gevolg van de toegenomen communicatie over dit onderwerp, zowel intern als extern. We moeten blijven werken aan de verbetering van de rapportering, vooral bij groepen die de neiging hebben om ondervertegenwoordigd te zijn als het gaat om het indienen van klachten - met inbegrip van lokaal personeel, patiënten in onze projecten, en hun verzorgers. Uit de cijfers van 2019 blijkt dat het aantal meldingen van deze groepen is toegenomen, wat bemoedigend is, hoewel we erkennen dat er nog een lange weg te gaan is.
In 2019 hadden we ongeveer 65.000 individuele medewerkers in dienst, waarvan meer dan 90 procent op het terrein werkzaam was. In totaal zijn er 322 klachten ingediend, tegenover 356 in 2018. Dit cijfer heeft betrekking op de meldingen en klachten die op het terrein worden gedaan, maar heeft geen betrekking op de hoofdkantoren.
Van deze klachten zijn er na onderzoek 154 bevestigd als misbruik of ongepast gedrag (tegenover 134 in 2018). Dit omvat 104 gevallen die als misbruik werden gekwalificeerd, tegenover 78 bevestigde gevallen van misbruik in 2018 (dit omvat vele vormen van misbruik: seksueel misbruik, pesterijen en uitbuiting; machtsmisbruik; psychologische intimidatie; discriminatie; fysiek geweld). In 2019 werden in totaal 57 personeelsleden ontslagen voor alle vormen van misbruik ( tegenover 52 ontslagen in 2018).
Van de 104 gevallen van misbruik waren er 63 gevallen van seksuele intimidatie, misbruik of uitbuiting, tegenover 59 in 2018. In 2019 werden 37 personeelsleden ontslagen als gevolg van deze gevallen, tegenover 36 in 2018.
Er waren ook 50 bevestigde gevallen van ongepast gedrag, tegenover 56 in 2018 (ongepast gedrag omvat: wanbeheer van mensen; ongepaste relaties; ongepast gedrag dat niet in overeenstemming is met de maatschappelijke norm of dat de samenhang van het team aantast; en het gebruik van verdovende middelen).
Hoewel het totale aantal klachten met 10% is gedaald ten opzichte van 2018, is het bemoedigend om te zien dat er een toename is van het aantal klachten dat wordt ingediend door groepen die bijzonder ondervertegenwoordigd zijn. Het aantal klachten van nationaal personeel is gestegen van 128 in 2018 tot 144 in 2019. Dit is een stap in de goede richting, hoewel het nationale personeel nog steeds ondervertegenwoordigd is en slechts 45% van alle klachten vertegenwoordigt, ondanks het feit dat het meer dan 90% van het personeel van AZG in het veld uitmaakt. Het aantal klachten van patiënten en hun verzorgers is eveneens toegenomen, hoewel moet worden vastgesteld dat dit aantal zeer laag was: van 13 in 2018 tot 19 in 2019 (een stijging van 46%). De onderrapportage van patiënten en hun verzorgers blijft duidelijk een gebied waarop we ons moeten blijven concentreren, om ervoor te zorgen dat de mechanismen toegankelijk zijn en begrepen worden. In 2019 is een aantal maatregelen genomen om dit aan te pakken, waaronder de ontwikkeling van opleidingsmodules voor het personeel en workshops om input te krijgen van patiënten en zorgverleners.
Mogelijke redenen voor onderrapportage
De redenen voor onderrapportage zijn vergelijkbaar met die in de maatschappij in het algemeen, inclusief de angst om niet geloofd te worden, de heersende stigmatisering en mogelijke represailles. Dit is des te acuter in veel crisissituaties waarin AZG actief is, zoals in conflictgebieden, waar er vaak een algemeen gebrek is aan beschermingsmechanismen voor slachtoffers, een hoog niveau van algemeen geweld en straffeloosheid, en waar de bevolking in hoge mate afhankelijk kan zijn van externe hulp. De omvang, de vele wissels en de diversiteit van ons personeel vereisen een voortdurende inspanning om het beleid van AZG inzake intimidatie en misbruik te informeren en bewust te maken van het beleid van AZG en van alle beschikbare mechanismen voor het melden van misbruik of intimidatie.
We blijven streven naar een werkomgeving zonder misbruik en wangedrag, een verantwoordelijkheid die we allemaal samen dragen. We verbinden er ons ook toe om geen schade te berokkenen aan de kwetsbare mensen die we proberen te helpen.
We blijven er bij het personeel, de patiënten of wie er ook met AZG in contact komt, op aandringen dat ze alle incidenten van onaanvaardbaar gedrag die ze tegenkomen, melden.
De cijfers van 2018
Hoewel de cijfers voor 2018 een toename van de rapportage van incidenten met onaanvaardbaar gedrag laten zien ten opzichte van 2017, zijn wij nog steeds van mening dat dit beeld een aanzienlijke onderschatting is – we erkennen de uitdagingen rond onderrapportage en gegevensverzameling.
In 2018 had Artsen Zonder Grenzen meer dan 65.000 medewerkers op het terrein. In 2018 zagen we een aanzienlijke toename van het aantal waarschuwingen en klachten, met in totaal 356 klachten, tegenover 182 in 2017. Dit cijfer heeft betrekking op waarschuwingen en klachten op het terrein, maar heeft geen betrekking op de hoofdkantoren. We hopen dat deze cijfers een indicatie zijn dat de toegenomen aandacht voor deze kwestie meer mensen ertoe heeft aangezet om zich te melden.
Van deze klachten werden er na onderzoek 134 bevestigd als misbruik of ongepast gedrag (83 in 2017). Dit omvat 78 gevallen die als misbruik werden gekwalificeerd, tegenover 61 gevallen van misbruik in 2017. (Dit omvat vele vormen van misbruik: seksueel misbruik, intimidatie en uitbuiting; machtsmisbruik; psychologische intimidatie, discriminatie, fysiek geweld). In 2018 werden in totaal 52 personeelsleden ontslagen voor alle vormen van misbruik (tegenover 58 ontslagen in 2017).
Van de 78 gevallen van misbruik waren er 59 gevallen van seksueel misbruik, pesterijen of uitbuiting, tegenover 32 in 2017. In 2018 werden 36 medewerkers ontslagen als gevolg van deze zaken, een stijging ten opzichte van 20 in 2017.
Er waren ook 56 bevestigde gevallen van ongepast gedrag, een stijging ten opzichte van 22 in 2017 (ongepast gedrag omvat onder meer: ongepast leidinggevend gedrag, ongepaste relaties, gedrag dat niet in overeenstemming is met de maatschappelijke normen of dat de cohesie van het team aantast, en het gebruik van verdovende middelen).
We blijven er bij het personeel, de patiënten of wie er ook met AZG in contact komt, op aandringen dat ze alle incidenten van onaanvaardbaar gedrag die ze tegenkomen, melden.
OPMERKING OVER WIJZIGINGEN IN DE CIJFERS: Als gevolg van de verbeterde verzameling en samenstelling van de gegevens heeft AZG haar cijfers voor 2017 geactualiseerd. Hierdoor blijkt het totale aantal klachten voor 2017 hoger te zijn dan eerder gemeld: 182 tegenover 146; ook het aantal bevestigde gevallen in 2017 is licht gestegen. We wijzen erop dat sommige gevallen in 2018 nog steeds worden onderzocht, zodat de totale cijfers licht kunnen veranderen.