Rapport: Elke dag noodtoestand - Congo lijdt in stilte
Congo heeft al jaren met een noodsituatie te kampen. Een aanhoudend conflict in de oostelijke provincies en de instabiliteit in de andere regio’s hebben geleid tot humanitaire crisissen en steeds opnieuw dezelfde epidemieën.
In de regio's waar de conflicten woeden, lijken noch de leden van de talloze milities en andere gewapende facties, noch de soldaten van het Congolese nationaal leger (FARDC) enig onderscheid te maken tussen burgers en strijders. De neutraliteit van de medische centra, de humanitaire principes en de medische ethiek worden nauwelijks gerespecteerd.
Geweld in het oosten
In de provincies in het oosten van het land, zag Artsen Zonder Grenzen gewapende mannen ziekenhuizen binnendringen en patiënten lastigvallen, klinieken die leegstonden omdat het medisch personeel gevlucht was voor het geweld, medische centra die geplunderd waren, medisch personeel dat bedreigd werd, en medische dossiers die in beslag werden genomen waardoor het medisch geheim geschonden werd.
In 2013 kreeg een zwaar bewapende interventiemacht van de Verenigde Naties (MONUSCO) de toelating om de gewapende groepen te neutraliseren die zich verzetten tegen het gezag van de staat. Een situatie die het beeld van neutraliteit van de humanitaire en medische hulp zwaar aantast, vooral omdat de MONUSCO bij zijn offensieve operaties gebruikmaakt van witte transportmiddelen, net als de humanitaire organisaties.
Miljoenen vluchtelingen
Miljoenen mensen in de conflictgebieden moesten door de gevechten hun huizen verlaten. In december 2013 schatte de VN het aantal ontheemden op 2,96 miljoen, waarvan de meeste (ongeveer 90 procent) in de provincies Noord-Kivu, Zuid-Kivu, Katanga en de Provincie Orientale.
Een groot aantal vluchtelingen blijft buiten het bereik van de humanitaire hulp en wordt opgevangen bij gastgezinnen of verbergt zich in de bossen of de rimboe. Ze hebben het moeilijk om aan eten en drinken te komen en krijgen weinig of geen medische of humanitaire hulp.
Nauwelijks toegang tot medische zorg
Slechts een kleine groep van de bevolking, die erin geslaagd is de kampen nabij de stedelijke centra te bereiken, heeft toegang tot de hulp voor ontheemden in het oosten Congo. Zelfs in deze kampen is de bedeling van voedsel en essentiële producten onregelmatig en meestal ontoereikend om aan de echte noden van de bevolking te voldoen.
De humanitaire organisaties werken binnen een strak systeem dat hen niet toelaat snel en passend te reageren op de grootste noden. Ze concentreren zich grotendeels op de stedelijke gebieden en zijn doorgaans afwezig in de afgelegen plattelandsgebieden waar de meerderheid van de bevolking leeft.
Uitbraak van epidemieën
Elk jaar ontstaan er haarden van malaria, cholera en mazelen in het oosten van Congo. In de meeste gevallen is het gezondheidssysteem niet in staat deze epidemieën te voorkomen of af te remmen.
De medische zorgverlening is over het algemeen betalend, zowel in de staatsstructuren als die van de niet-gouvernementele organisaties (ngo's) die met terugvordering van de kosten werken. De overgrote meerderheid van de bevolking verdient minder dan 2 USD per dag en amper één op vier Congolezen woont op minder dan vijf kilometer van een gezondheidsstructuur.
Hoewel de regering in geval van nood in principe gratis zorgverlening garandeert, blijken de autoriteiten in het oosten van Congo niet in staat deze belofte na te komen. Een vrouw die aan dystokie lijdt, moet soms minstens 50 USD betalen voor een levensreddende keizersnede, zelfs in een conflictgebied.
Conclusies van het rapport
In dit rapport wil Artsen Zonder Grenzen aan de hand van medische gegevens en getuigenissen van patiënten en gezondheidswerkers de werkelijke omvang tonen van de medische en humanitaire noodtoestand waarmee de inwoners van Congo elke dag te maken hebben, in het bijzonder in de oostelijke provincies die getroffen worden door de conflicten en waar wij ook actief zijn.
Veel van dit menselijk leed zou kunnen voorkomen worden. Bepaalde maatregelen zouden het aantal onnodige sterfgevallen aanzienlijk kunnen verlagen en het dagelijks leven voor de mensen in het oosten van Congo flink kunnen verbeteren.
Respect voor burgers, humanitaire medewerkers en medische structuren
1. Burgers mogen niet in gevaar worden gebracht
De ervaring van Artsen Zonder Grenzen toont aan dat de gewapende partijen geen onderscheid maken tussen burgers en strijders. Artsen Zonder Grenzen heeft er de gevolgen van gezien en uit de eerste hand verhalen gehoord van burgers die het slachtoffer waren van misbruik, geweld, doelgerichte aanvallen, tegenaanvallen en slachtingen door verschillende gewapende groepen.
Artsen Zonder Grenzen vraagt dat de gewapende groepen, ook de MONUSCO en het Congolese leger, de burgerbevolking en de medische en humanitaire activiteiten zouden ontzien. Alle in het conflict betrokken partijen, ook de VN, moeten de neutraliteit van de humanitaire actie vrijwaren door duidelijk onderscheid te maken tussen humanitaire en militaire activiteiten en voertuigen.
2. De medische centra moeten worden gerespecteerd
Zieken en gewonden zijn geen strijders. Om ervoor te zorgen dat de medische teams volkomen neutraal kunnen werken en hun zorgverlening kunnen organiseren in functie van de reële medische noden, moeten hun werkplaatsen – ziekenwagens, mobiele klinieken, gezondheidsposten en ziekenhuizen – neutraal en veilig blijven. De neutraliteit van de medische centra moet worden gerespecteerd door alle gewapende groeperingen, ook door de MONUSCO, de nieuwe interventiemacht van de Verenigde Naties en het Congolese leger.
Efficiëntere humanitaire hulp
3. Prioriteit voor de noden
De humanitaire hulp in Congo moet snel, flexibel en aangepast zijn, vooral in noodgevallen. Ze moet worden georganiseerd in functie van de reële noden van de bevolking, niet op basis van plaats of met bepaalde politieke bedoelingen zoals het stabiliseren of versterken van de macht van de staat.
4. De ‘verborgen’ ontheemden bereiken
Bijzondere aandacht moet gaan naar de talloze ‘verborgen’ ontheemden. Zij worden tijdelijk opgevangen bij gastgezinnen of verbergen zich in bossen en velden. Ze vormen een zeer kwetsbare groep omdat hun noden onzichtbaar blijven voor de verschillende organisaties, die hun inspanningen vooral richten op de ontheemden in de kampen en stedelijke gebieden.
De financiële barrières opheffen en de strijd tegen epidemieën opvoeren
5. Kwetsbare patiënten niet langer laten betalen voor gezondheidszorg
Alleen al het feit dat patiënten moeten betalen voor gezondheidszorg, hoe klein het bedrag ook, maakt dat de meest kwetsbare onder hen verstoken blijven van elke vorm van medische verzorging, vooral in conflictgebieden. Het medische personeel in Congo en in het bijzonder zij in de conflictgebieden moeten ervoor zorgen dat de financiële barrières voor de patiënten verdwijnen.
6. Meer doen om epidemieën te voorkomen en onder controle te krijgen
Enerzijds zijn er grootschalige vaccinatieprogramma’s en een betere gezondheidsinfrastructuur nodig in Congo. Anderzijds moet er opener en verantwoordelijk worden gecommuniceerd over de dekkingspercentages van de vaccinaties en moet er beter worden samengewerkt in de strijd tegen epidemieën.