Wereldaidsdag: hoe we reageren op de kritieke hiv-situatie in de Centraal-Afrikaanse Republiek
Zo'n 38 miljoen mensen in de wereld leven met hiv/aids. Meer dan een derde daarvan in Afrika ten zuiden van de Sahara. De Centraal-Afrikaanse Republiek mag in vergelijking met meer zuidelijkere Afrikaanse landen dan wel een relatief lage hiv-prevalentie hebben, toch is de situatie in het land bijzonder kritiek te noemen. In het land heerst extreme armoede en geweld, een schrijnend gebrek aan gezondheidscentra en personeel, een slepend aanvoertekort aan levensreddende antiretrovirale medicatie (ARV) en tal van barrières in het vroegtijdig testen en hiv-zorg. Daardoor blijft hiv een belangrijke doodsoorzaak in het land. Vorig jaar stierven ongeveer 4.800 mensen in de Centraal-Afrikaanse Republiek aan hiv/aids. En elk jaar worden zo'n 5.500 nieuwe patiënten bevestigd.
Een dodelijke cocktail van obstakels
"Hoewel de Centraal-Afrikaanse Republiek de hoogste hiv-prevalentie heeft in de regio West- en Centraal-Afrika, staat minder dan de helft van ongeveer 110.000 mensen met hiv onder behandeling met ARV", zegt Laurent Lwindi Mukota, medisch adviseur voor Artsen Zonder Grenzen. "De situatie is nog alarmerender voor kinderen: van de kinderen onder de 15 jaar die hun hiv-status kennen, staat minder dan een kwart onder behandeling.”
De Centraal-Afrikaanse Republiek is het land met de laagste levensverwachting ter wereld en is voor zijn respons op hiv volledig afhankelijk van (onvoldoende) externe financiering. Maar weinig van de gezondheidscentra bieden hiv-tests en hiv-zorg aan. Veel hiv-patiënten moeten dus lange en vaak gevaarlijke reizen maken om een kliniek te vinden waar hiv-diensten beschikbaar zijn. Degenen die er dan in slagen een kliniek te bereiken, vinden soms lege rekken in plaats van medicijnen die hun leven kunnen redden.
"In een land waar de meeste mensen met minder dan 1,5 euro per dag leven, is dat dramatisch," zegt Marie Charlotte Bantah Sana van het Ministerie van Volksgezondheid. "De meeste mensen moeten betalen om een hiv-test te krijgen en moeten vervolgens nog een aantal extra tests betalen voordat ze met de behandeling mogen beginnen. Daardoor komt een derde van alle patiënten die worden uitgenodigd zich te laten testen niet terug om met hun medicatie te beginnen.”
"Ik begon ploits hevige hoofdpijn te kregen. Ik verloor het bewustzijn en werd hierheen gebracht," herinnert Mauricette zich. "Ik weet niet waar ik de ziekte heb opgelopen. Hier voerden ze onmiddellijk testen uit en ik kwam er positief uit. Ik wist niet eens dat ik het had." © Marco Scardovi
Financiële barrières, zich moeten verplaatsen door gevaarlijke regio’s, betalende testen, stigma’s rond de ziekte en een algemeen gebrek aan info maken samen een bijzonder dodelijke cocktail. Bijna twee derde van de hiv-patiënten in de Centraal-Afrikaanse Republiek wordt gediagnosticeerd met gevorderde hiv tegen de tijd dat ze met de ARV-behandeling beginnen.
Ondersteuning van patiënten met gevorderde hiv
In deze kritieke context werken onze teams nauw samen met het Ministerie van Volksgezondheid en andere belangrijke medische actoren om de toegang tot de diagnose, de behandeling en de zorg te ondersteunen.
In hoofdstad Bangui is de hiv-prevalentie twee keer zo hoog als het nationale gemiddelde. Sinds eind 2019 bieden we daar gratis medische zorg en psychologische ondersteuning aan patiënten die zich in een vergevorderd stadium van de ziekte bevinden en ook met tuberculose zijn geïnfecteerd. Een jaar na de start van het hiv-project in het Centre Hospitalier Universitaire Communautaire van Bangui waren 1.851 patiënten opgenomen voor een hiv-behandeling, waaronder 558 nieuwe patiënten.
"Ik was in het ziekenhuis met een familielid toen ik koorts kreeg en symptomen van malaria," zegt Reine, een 34-jarige weduwe en moeder van twee kinderen. "Tijdens het consult bood het medische team aan om me te laten testen op hiv. Zo ontdekte ik dat ik patiënt was. Ik werd meteen in behandeling opgenomen. Ik word nu verzorgd en ik voel me elke dag beter."
Peer support door gemeenschapsgroepen op te zetten
Om de toegang van de mensen tot de behandeling te helpen verbeteren, heeft het team gemeenschapsgroepen opgericht in Bambari, Batangafo, Bossangoa, Boguila, Carnot, Kabo, Paoua en Zemio. In dit systeem wijzen groepen patiënten die leven met hiv in een stabiele toestand één van de leden aan om voor de komende maanden voor de hele groep de ARV’s op te halen, waardoor de transportkosten en de tijd die besteed wordt aan medische consulten worden gereduceerd.
Deze groepen maken de behandeling niet alleen toegankelijker, maar helpen de patiënten ook om zichzelf te beheren en actief deel te nemen aan hun behandeling. De peer support stimuleert hen ook in het volgen van de behandeling, in een land waar stigmatisering van mensen met hiv nog steeds een harde realiteit is. Serge is lid van één van de groepen: “Dit systeem is belangrijk omdat sommige mensen zich schamen om naar het ziekenhuis te gaan om hun hiv-behandeling te krijgen."
Tegen het einde van 2020 hebben we 276 ARV-gemeenschapsgroepen helpen opzetten in de Centraal-Afrikaanse Republiek. Samen vertegenwoordigen die zo'n 2.300 patiënten. "In alle projecten waar het groepssysteem is geïmplementeerd, groeit het aantal mensen met hiv dat zich bij deze groepen aansluit," vult Lwindi Mukota aan.
In 2019 waren in totaal 6.600 mensen met hiv onder behandeling van ARV in onze projecten in het land. Toch is er nog belangrijk werk te doen om de hiv-test en -behandeling te decentraliseren, te destigmatiseren en ervoor te zorgen dat deze gratis en voor iedereen toegankelijk zijn. Hoewel er de afgelopen tien jaar enige vooruitgang is geboekt, blijft het verzwakte gezondheidssysteem worstelen in zijn strijd om de barrières voor de hiv-respons in de Centraal-Afrikaanse Republiek op te heffen. Er is dringend behoefte aan meer inspanningen - en meer investeringen - om gratis hiv-tests en -zorg binnen het bereik van iedereen in het land te brengen.