ONVEILIGE ABORTUS: EEN medische NOODSITUATIE
Er zijn vijf voorname, directe oorzaken van moedersterfte wereldwijd. De medische wereld heeft aanzienlijke vooruitgang geboekt op vier van die oorzaken. Maar onveilige abortus - de enige bijna volledig te voorkomen oorzaak - wordt grotendeels vergeten.
Onveilige abortus is nog steeds de oorzaak van minstens 1 op 12 moedersterftes wereldwijd. In vergelijking met de andere directe oorzaken van moedersterfte – hevig bloedverlies, ernstige infecties, bloeddrukverstoringen en obstructies tijdens de arbeid – is er weinig verbetering te zien met betrekking tot onveilige abortus.
Onveilige abortus is een procedure voor het afbreken van een ongewenste zwangerschap, en wordt uitgevoerd door personen die niet over de nodige vaardigheden beschikken of in een omgeving zonder minimale medische normen, of beide, zoals wordt gedefinieerd door de Wereldgezondheidsorganisatie. Abortus, veilig of onveilig, komt wereldwijd veel voor: tussen 2010 en 2014 is ongeveer 1 op 4 zwangerschappen geëindigd in een geïnduceerde abortus.
Ongeveer 45% van de abortussen wereldwijd wordt als onveilig beschouwd. Meer dan 22.000 vrouwen en meisjes sterven elk jaar na het ondergaan van een onveilige abortus, blijkt uit cijfers van het uitgebreide rapport van het Guttmacher Instituut, dat in 2018 is gepubliceerd.
Wanneer een vrouw vastbesloten is om haar zwangerschap te beëindigen, zal zij dit doen, ongeacht de veiligheid of wettigheid van de procedure.
Wanneer er geen veilige abortuszorg beschikbaar is, riskeert ze haar leven met een onveilige abortus, vaak omdat het uitzicht op voortzetting van de zwangerschap voor haar ondraaglijk is. Ongeveer 97% van de onveilige abortussen en de daarmee samenhangende sterfgevallen vinden plaats in Afrika, Latijns-Amerika en Zuid- en West-Azië.
Naar schatting 7 miljoen vrouwen per jaar worden met post-abortieve complicaties in het ziekenhuis opgenomen. Sommigen zullen blijvend invalide zijn en anderen zullen nooit meer een kind kunnen dragen. Toch zullen we nooit de volledige omvang kennen, want veel vrouwen durven geen toegang vragen tot zorg of krijgen die niet.
Een medische noodsituatie
In 2017 behandelden onze teams meer dan 22.000 patiënten met post-abortieve complicaties. In sommige ziekenhuizen zien we dat tot 30% van de obstetrische complicaties te wijten zijn aan onveilige abortus.
De vrouw in kwestie kan een beroep gedaan hebben op een ongeschoolde hulpverlener of heeft zelf een poging tot abortus ondernomen. Onveilige abortus heeft een geschiedenis van gevaarlijke methodes, zoals: scherpe voorwerpen die via de baarmoederhals in de baarmoeder worden ingebracht; het innemen van giftige stoffen zoals bleekmiddel; het inbrengen van kruidenpreparaten in de vagina; en het toebrengen van trauma zoals slagen in de buik of met opzet vallen.
Vele methodes zijn niet eens effectief, maar kunnen blijvende schade achterlaten.
Voor degenen die van deze onveilige methoden gebruikmaken, zijn de levensbedreigende gevolgen onder meer overmatige bloedingen, sepsis (ernstige algemene infectie), vergiftiging, uterusperforatie of schade aan andere interne organen. Die vrouwen hebben dan een bloedtransfusie, een grote herstellende ingreep of een hysterectomie – een volledige en onomkeerbare verwijdering van de baarmoeder – nodig.
Sommige vrouwen hebben toegang tot iets veiligere methoden, zoals medicatie op de zwarte markt, maar kunnen nog steeds last hebben van complicaties als gevolg van slechte kwaliteit, onjuiste dosering, onvoldoende informatie, of een combinatie hiervan.
Moreel oordeel en schaamte
De ervaring van Artsen Zonder Grenzen, in landen als Colombia, Griekenland, Mozambique en Zuid-Afrika, om er maar een paar te noemen, heeft de diversiteit van vrouwen en meisjes die geconfronteerd worden met een ongewenste zwangerschap bevestigd: gehuwd en ongehuwd, vrouwen met kinderen en meisjes die nog naar school gaan, hoogopgeleide vrouwen uit de stad en vrouwen uit het platteland.
Sommigen hebben anticonceptie gebruikt die faalde of opraakte door een onderbreking in de bevoorrading. Sommigen werden gedwongen zwanger te worden of werden zwanger als gevolg van seksueel geweld. Anderen werden geconfronteerd met financiële en emotionele ontberingen, met of zonder partners of steun van het gezin.
Er kan evenveel schaamte en stigma verbonden zijn aan de omstandigheden die de ongewenste zwangerschap hebben veroorzaakt als aan de overweging van abortus zelf. De vrouw in kwestie moet vaak vele vragen alleen beantwoorden.
Waar kan ik terecht voor hulp? Wat zijn mijn mogelijkheden? Wat kost het? Wordt het pijnlijk? Wat gebeurt er met mij? Wat als ik nooit meer kinderen kan krijgen? Wat betekent dit voor mij en mijn familie als mensen erachter komen?
De meeste vrouwen hadden al nagedacht over hun mogelijkheden en de beslissing al genomen voordat ze op zoek gingen naar zorg. Sommige vrouwen vragen meer informatie voordat ze een beslissing nemen. De rol van Artsen Zonder Grenzen is om te luisteren, om steun en informatie te geven, met respect voor de beslissing van de vrouw, zonder haar te beoordelen of te beïnvloeden. Overleg met een opgeleide professional zorgt er ook voor dat de vrouw de risico's en voordelen van een abortus begrijpt, weet wat ze moet verwachten en de mogelijkheid heeft om vragen te stellen.
Wettelijke beperkingen
Dat abortus in de meeste landen nog steeds strafbaar is, blijft een punt van zorg. Het is duidelijk dat het aantal abortussen weinig verandert wanneer er wettelijke beperkingen zijn. In landen waar abortus wordt verboden, is de kans groter dat abortus onveilig gebeurt. Waar abortus legaal is en er veilige diensten beschikbaar zijn, wordt het aantal sterfgevallen en blijvende letsels als gevolg van abortus sterk verminderd.
Sommige landen hebben in dit licht hun wetgeving herzien. De wetgeving in de Democratische Republiek Congo is in april 2018 gewijzigd. Sindsdien zijn alle medische instellingen verplicht om abortus te voorzien voor vrouwen die het slachtoffer zijn geweest van verkrachting of seksueel misbruik of van wie de lichamelijke of geestelijke gezondheid in gevaar is.
Mozambique heeft zijn standpunt vier jaar eerder, in 2014, herzien: alle vrouwen kunnen in het eerste trimester van de zwangerschap kosteloos een abortus ondergaan, en tot 24 weken onder speciale omstandigheden in goedgekeurde voorzieningen door gekwalificeerde artsen. Hoewel een aanzienlijk deel van de bevolking zich hiertegen blijft verzetten, kunnen die wetten voor vrouwen tot tastbare veranderingen leiden: zij krijgen toegang tot een optie die veilig is.
Drempels in de zorgstelsels
Liberalisering en decriminalisering van abortus zijn dus belangrijke stappen, maar bieden geen garantie voor de beschikbaarheid van veilige abortuszorg. Veel gezondheidsstelsels reageren traag en inconsequent op veranderingen.
In Mozambique werden de klinische normen voor veilige abortus pas in 2017 gedefinieerd. Institutionele tegenstand, weerstand van gezondheidswerkers en lacunes in de kennis van beleidsmakers hebben de implementatie van die klinische normen belemmerd, wat betekent dat er nog steeds veel vrouwen zijn die niet weten hoe ze toegang moeten krijgen tot diensten.
In Colombia werd 12 jaar geleden een aanzienlijke decriminalisering bereikt. Maar in de havensteden Buenaventura en Tumaco ontdekten onze teams algemene onwetendheid over de huidige omvang van veilige abortuszorg. Gezondheidswerkers die in staat hadden moeten zijn om dit soort zorg te verlenen, waren zich er niet eens van bewust dat dit deel uitmaakte van hun plicht.
Voor de vrouw met een ongewenste zwangerschap, kan het moeilijk zijn om de soms sterke weerstand van de zorgverlener te overwinnen, die zelfs zover kan gaan tot het ontzeggen van zorg. Volgens Alejandrina Camargo, dokter voor Artsen Zonder Grenzen in Colombia, krijgen vrouwen vaak zaken te horen als:
Kom over een paar weken terug. Ga eerst maar eens langs de psycholoog om te kijken of je er echt zeker van bent.
De barrières kunnen ook bureaucratisch zijn. In Athene, waar Artsen Zonder Grenzen migranten, asielzoekers en vluchtelingen ondersteunt om toegang te krijgen tot veilige abortus in de openbare gezondheidszorg, worden vrouwen meer dan vier weken lang op een wachtlijst geplaatst voor hun eerste afspraak. Meer afspraken met meer gezondheidswerkers volgen. Sommige patiënten worden geconfronteerd met bijkomende hindernissen, omdat ze hun sociale zekerheidsidentificatie niet bij zich hadden of een afspraak zonder vertaler hebben bijgewoond. In Griekenland beslaat de wettelijke limiet 12 weken zwangerschap, dus vrouwen worden geconfronteerd met een race tegen de klok om hun zwangerschap te kunnen beëindigen.
Vereenvoudigde toegang voor patiënten
Zwangerschapsafbreking is een veilige en effectieve medische handeling, meestal uitgevoerd via pillen ('medicatieabortus') of een kleine ingreep onder plaatselijke verdoving (manuele vacuüm aspiratie, of MVA). Beide methoden zijn minder risicovol dan een injectie met penicilline.
Bij medicijnabortus zijn twee medicijnen nodig, mifepriston en misoprostol, en in totaal slechts vijf pillen. Het is vaak de methode die de voorkeur van de meeste vrouwen wegdraagt, omdat het minder invasief is en poliklinisch kan worden gestart en kan worden voltooid in de privacy van het eigen huis.
Toch kunnen zorgverleners op plaatsen waar de gezondheidsdiensten onder druk staan, veel baat hebben bij extra ondersteuning, zoals bijscholing, institutionele ondersteuning, mentorschap en begeleiding. Het personeel kan onzeker zijn over de juiste methoden en het juiste protocol. Sommigen hebben ook morele steun nodig voor het oordeel en stigma van collega's op de werkplek. Ook al is men zich bewust van het belang van deze zorg, toch moeten andere zorgverleners nog vaak de confrontatie aangaan met hun eigen houding bij het verlenen van deze zorg, dus steun van collega’s is belangrijk.
Abortus veilig maken
Veilige abortuszorg is een combinatie van essentiële gezondheidsdiensten: beheer van complicaties na de zwangerschapsafbreking, veilige abortus en de levering van anticonceptiemiddelen. Deze diensten moeten tijdig, betrouwbaar, vertrouwelijk en deskundig zijn. Ze moeten worden geleverd door mensen die goed zijn opgeleid.
Anticonceptie en veilige abortuszorg gaan hand in hand in de strategie om ongewenste zwangerschappen, onveilige abortussen en moedersterfte te verminderen. Het vergroten van de toegang tot moderne anticonceptie is een essentieel onderdeel van het verminderen van onbedoelde of ongewenste zwangerschappen en de abortussen of ongeplande geboortes die daarop volgen. Anticonceptie alleen is echter niet voldoende als oplossing.
Artsen Zonder Grenzen werkt samen met lokale gemeenschappen, departementen, ministeries van Volksgezondheid en andere niet-gouvernementele zorgverleners om de toegang tot anticonceptie te verbeteren, abortuszorg te verlenen en de zwangerschapsafbreking veilig te laten verlopen voor vrouwen die geen toegang hebben tot gezondheidszorg.
Elke vrouw heeft de vrijheid om te beslissen of ze al dan niet moeder wil worden op dat moment.
(Ana Paula de Sousa, vroedvrouw voor Artsen Zonder Grenzen)
Ongewenste zwangerschap en onveilige abortus hebben een ernstige medische impact op vrouwen en meisjes in de vele landen waar Artsen Zonder Grenzen werkt, waar weinig middelen zijn. Als medische en humanitaire organisatie blijft Artsen zonder Grenzen zich inzetten voor het bieden van veilige abortuszorg om dit vermijdbare - en vaak overkeken - lijden te verminderen.
In plaats van een morele veroordeling heeft een vrouw gezondheidszorg nodig die elke reden respecteert; ervoor zorgen dat ze kan praten met een opgeleide professional; en haar abortuszorg van hoge kwaliteit kan bieden.
Ontdek het verhaal van Patricia: