Momenteel vindt er een humanitaire ramp plaats in Noord-Kivu, in het oosten van de Democratische Republiek Congo (DRC). Naar schatting zijn één miljoen mensen het voorbije jaar gevlucht door de terugkomst van de gewapende groepering M23.
Deze ernstige crisis verergert de reeds kritieke humanitaire situatie in de provincie. Niet alleen de ontheemden, maar ook hele gemeenschappen die door de gevechten geïsoleerd zijn, lopen grote gezondheidsrisico’s, volgens de Artsen Zonder Grenzen teams die ter plaatse zijn. De huidige respons is niet genoeg: de internationale gemeenschap en de autoriteiten moeten dringend hun inspanningen opvoeren om aan de behoeften van de bevolking te voldoen. "De situatie in Noord-Kivu is alarmerend", waarschuwt Raphaël Piret, landvertegenwoordiger van AZG in de DRC. "Je hoeft alleen maar te kijken naar de mensonwaardige omstandigheden waarin de mensen aan de rand van de provinciehoofdstad Goma leven om te beseffen dat de respons niet is afgestemd op de behoeften. Toch zijn er genoeg humanitaire organisaties aanwezig in het oosten van de DRC.”
Erbarmelijke leefomstandigheden in nederzettingen in en rond Goma door gebrek aan schuilplaatsen, water, voedsel en de uitbraak van ziektes
In enkele maanden tijd hebben honderdduizenden mensen hun dorpen moeten ontvluchten om onderdak te vinden bij gastgezinnen of geïmproviseerde locaties. Rond Goma liggen tijdelijke nederzettingen van plastic lakens en muskietennetten zo ver je kan kijken, terwijl kerken en scholen veel gezinnen een precair toevluchtsoord bieden. Aan de rand van Goma, zijn het voorbije jaar ongeveer 3.000 schuilplaatsen gebouwd, waar momenteel ongeveer 15.000 mensen verblijven.
"Wij zijn hier in juni vorig jaar aangekomen en hebben ons met ongeveer 150 andere gezinnen gevestigd in een leegstaande kerk in Kanyaruchinya", zegt de 65-jarige Celestine. "De afgelopen acht maanden was ons dagelijks leven een aaneenschakeling van problemen met slapen, eten en aankleden. Sinds het begin van het jaar is er maar één voedseldistributie geweest en aangezien mijn naam niet op de lijst stond, heb ik niets gekregen. We doen ons best met wat we in de omliggende velden vinden," voegt ze er aan toe.
"Het is een druppel op een gloeiende plaat in vergelijking met de honderdduizenden ontheemden die de poorten van de stad overspoelen", zegt Abdou Musengetsi, projectcoördinator van AZG in Goma. "Hele families zijn al maandenlang onderworpen aan slecht weer, epidemieën en geweld. Er is ook een zorgwekkende aantal slachtoffers van seksueel geweld die wij dagelijks in onze voorzieningen behandelen.”
Sinds mei 2022 verlenen AZG-teams gratis medische bijstand in de geïmproviseerde ontheemdenzones aan de rand van Goma. Ze voorzien in schoon water, douches en latrines. Toch moet er nog veel gebeuren. In Bulengo, een informele nederzetting 10 kilometer ten westen van Goma, is er één latrine voor bijna 500 mensen: dit is tien keer minder dan nodig om te voldoen aan humanitaire noodnormen. In de nabije plaats Lushagala, overleven de ontheemden met enkel één liter drinkwater per dag, wat ver beneden de aanbevolen 15 liter water per dag is.
Hevige strijd tegen cholera en mazelen terwijl grootschalige bevolkingsbewegingen toenemen
Het gebrek aan schoon water en latrines, in combinatie met ontoereikende en overvolle nederzettingen, zorgen ervoor dat ziektes gemakkelijk uitbreken en verspreiden. Zo is er in de voorbije maanden mazelen en cholera uitgebroken in ontheemdenkampen in het Nyiragongo-gebied, ten noorden van Goma. In de afgelopen weken werd de gezondheidssituatie kritiek in Bulengo en Lushagala, want het aantal vermoedelijke gevallen van mazelen en cholera is toegenomen.
"In maart hebben we alleen al in Bulengo bijna 2.500 patiënten met cholera behandeld en meer dan 130 kinderen met mazelen", zegt Abdou Musengetsi. "Deze situatie is gewoonweg schokkend", zegt Raphaël Piret. "Onze teams werken hard om de cholera te bestrijden en de toenemende gevallen van mazelen aan te pakken, maar ze zijn volledig overrompeld. Gezien de humanitaire en gezondheidsramp die zich voor onze ogen afspeelt, moet de hulp aan ontheemden dringend worden opgevoerd in en rond Goma."
Volgens de Verenigde Naties zijn momenteel bijna 2,5 miljoen mensen in de provincie Noord-Kivu ontheemd. Naarmate de gevechten aanhouden, zullen meer mensen waarschijnlijk vluchten en hulp nodig hebben om te overleven. "Alle betrokken humanitaire acotren moeten sneller en flexibeler reageren op de behoeften van deze gemeenschappen en zich aanpassen aan de ontwikkeling van de bevolkingsbewegingen", benadrukt Raphaël Piret.
In de afgesneden gebieden is de toegang tot voedsel en gezondheidszorg beperkt
Ten noorden van Goma zien AZG-teams ook de gevolgen van de crisis in de gebieden Masisi, Rutshuru en Lubero. Door de verplaatsing van de frontlinies zijn de meeste hoofdwegen in de regio afgesneden en kunnen de inwoners noch basisproducten kopen noch hun oogst verkopen. De handel in deze landbouwgebieden, die bekend staan als de "graanschuren van de provincie", is essentieel voor de handel in Noord-Kivu. Slechts enkele basisproducten zijn beschikbaar voor een verdubbelde prijs.
Daarnaast hebben veel medische voorzieningen geen medicijnen meer door bevoorradingsproblemen. De toegang tot gezondheidszorg was vroeger al moeilijk in deze gebieden en is nu alleen maar moeilijker geworden. Voor veel mensen is dit onbetaalbaar in de context van de huidige economische crisis. "Door een gebrek aan financiële middelen heeft een meerderheid van de bevolking gewoonweg geen toegang meer tot gezondheidszorg. Mensen moeten kiezen tussen eten of behandeling", verklaart Monique Doux, AZG-projectcoördinator in Rutshuru. "Degenen die de zorg kunnen betalen, moeten nog steeds op zoek naar een functionerende gezondheidsinstelling, wat betekent dat ze uren te voet onderweg kunnen zijn.”
Voedselonzekerheid als bijkomend probleem
Met de stijgende prijzen en de verslechterende toegang tot de gezondheidszorg verergert de voedselonzekerheid in de provincie. Volgens de Verenigde Naties loopt meer dan een derde van de bevolking van Noord-Kivu, oftewel 3 miljoen mensen, het risico op voedselonzekerheid. "In de gezondheidscentra die wij ondersteunen in het Rutshuru-gebied hebben wij in 2022 meer dan 8.500 ondervoede kinderen behandeld, dat is bijna 70% meer dan in 2021", zegt Monique Doux.
In Rutshuru is er net als in Lubero en Masisi een schrijnend gebrek aan actoren. "We hebben de indruk dat de gemeenschappen hier in de steek zijn gelaten", betreurt Monique Doux. "Maandenlang was AZG de enige humanitaire organisatie in Rutshuru, maar de behoeften van de inwoners overstijgen ruimschoots onze capaciteit.”
"Er is geen tijd meer te verliezen", besluit Raphaël Piret. "De humanitaire gemeenschap en de autoriteiten moeten hun inspanningen verdubbelen zodat alle mensen die het nodig hebben, geholpen kunnen worden, waar ze zich ook bevinden; terwijl alle partijen in het conflict zich ertoe moeten verbinden de toegang voor humanitaire organisaties te vergemakkelijken.
Over onze noodhulp
In april 2022 begon Artsen Zonder Grenzen met medische noodhulp voor ontheemden in het Rutshuru-gebied. Sinds de eerste toestroom van ontheemden naar Goma in mei 2022, hebben AZG-noodteams medische zorg verleend, en aanvoer van schoon water en verbetering van de hygiënische omstandigheden in verschillende ontheemdenzones geïnstalleerd. Dit begon in Munigi en Kanyaruchinya, en meer recentelijk in Bulengo en Lushagala. In februari 2023 hebben onze teams ook humanitaire en medische bijstand verleend aan ongeveer 30.000 tijdelijk ontheemden in de stad Mweso. AZG versterkt momenteel haar respons voor ontheemden in Kayna, in het Lubero-gebied, en in Minova, in de provincie Zuid-Kivu.
Tegelijkertijd zetten de AZG-teams hun reguliere activiteiten voort in Goma, Rutshuru, Kibirizi, Bambo, Binza, Mweso, Masisi en Walikale, waar zij essentiële zorg verlenen aan duizenden mensen in Noord-Kivu.
