Rohingya: Hoe het tayerblad een symbool werd voor staatloosheid

Acht jaar geleden vluchtten meer dan 800.000 Rohingya het geweld in buurland Myanmar. Zoveel jaar later zitten meer dan 1,2 miljoen mensen nog steeds in onzekerheid in Cox's Bazar, Bangladesh, en zijn ze opgesloten in kampen. Sinds januari 2024 zijn meer dan 150.000 Rohinghya aangekomen, na nieuwe gevechten tussen gewapende groepen in Myanmar. Ze zijn bijna helemaal afhankelijk van de afnemende humanitaire hulp in Bangladesh, zoals voedsel, en mogen geen officieel werk doen. Generaties kinderen krijgen geen erkend onderwijs. Ondertussen worden de leefomstandigheden in de kampen steeds slechter, met onverklaarbare koorts, uitbraken van hepatitis C en een tekort aan eten en drinken. Het ergste is dat de mensen in de kampen een toekomst tegemoet gaan zonder hoop op een leven buiten hun huidige grenzen. 

 Ondanks tientallen jaren van vervolging, is hun situatie nauwelijks zichtbaar in de media. De Rohingya worden vaak gereduceerd tot statische verhalen zoals: vluchteling, staatloos, slachtoffer, wat hun langetermijnbelangen ondermijnt. De Rohingya zijn ook het slachtoffer van kwaadwillige desinformatie en campagnes om hen te ontmenselijken. Ze worden bovendien door de Verenigde Naties beschreven als een van de meest vervolgde minderheden ter wereld en hebben decennialang te maken gehad met vervolging. Ze zeggen dat ze hun cultuur en identiteit als volk aan het verliezen zijn. 

Het tayerblad is een symbool geworden voor het bestaan van de Rohingya, dat wil zeggen hun verzet. Het blad en het bijbehorende spreekwoord  ‘We zijn als water op een tayerblad’ is een krachtige metafoor voor de ervaring van staatloosheid van de Rohingya. Het weerspiegelt het gevoel van zweven, van geen vaste grond onder de voeten hebben, nergens thuis horen en gevangen zitten tussen landen die hen niet willen. 

Dit is een bewijs van creatief verzet en een uiting van solidariteit om een verhaal te vertellen over thuis, verweven met een rijk tapijt van culturele tradities. Dit is geen staatloos volk. Dit is een volk dat eist terug te keren naar hun huizen in de staat Rakhine, met waardigheid en hoop voor de toekomst. 

Het woord ‘staatloosheid’ is een politiek label dat aan de Rohingya is opgelegd. Hoewel het een rol speelt in de belangenbehartiging, is het ook een term die denigrerend is en schande brengt over de gemeenschap. In de loop van de tijd is de wereld ongevoelig geworden voor een woord dat een van de grootste tekortkomingen van de mensheid beschrijft.  

Het tayerblad heeft als doel dit verhaal op een andere manier opnieuw te introduceren, in de taal van de gemeenschap en door middel van een symbool dat meer zegt over de ervaring en het gevoel van staatloosheid. 

“Het woord staatloos is ons opgelegd; we zijn niet staatloos, we hebben een staat, maar we zijn uit die staat verdreven. In Rohingya is staatloosheid ‘basha’, een vies woord dat betekent dat je rondzwerft, dat je niets hebt, nergens wortels hebt. Ik zeg liever dat ik Rohingya ben, inheems in Myanmar.” - Ruhul 

Het symbool van het tayerblad kwam voor het eerst naar voren tijdens het ontwerpen van het Meeras Pavilion samen met Rohingya in Sydney, Maleisië en Kutupalong. Tijdens een gesprek met de gemeenschap gebruikte een man Hoñsu Fathar Faaní om het gevoel van staatloosheid te beschrijven. Het tayerblad groeide uit deze discussies uit tot een krachtig instrument dat kon helpen om solidariteit te creëren tussen voorvechters en bondgenoten. 

“We hebben niets bijzonders te bieden. We hebben geen watermeloen-emoji's, een luidruchtige gemeenschap of mooie shirts; de meeste leden van onze gemeenschap zijn bezig hun leven weer op te bouwen na hun hervestiging.” - Noor Aziah  

Het tayerblad groeit uit tot een internationaal symbool in de Rohingya-belangenbehartiging. Het Creative Advocacy Partnership, ondersteund door AZG Australië, ondersteunt de ontwikkeling van het symbool door middel van storytelling en creatieve projecten. 

Poëzie: Asma Nayim Ullah is een Rohingya-dichter, pleitbezorger voor jongeren, medeoprichter van ARWDO, en medeleider van het Creative Advocacy Partnership. Ze schreven en namen een prachtig gedicht op over het tayerblad, dat de stemmen van de gemeenschap samenbracht en rechtstreeks tot de kinderen in het kamp sprak, en hen aanspoorde om “te spelen, te tekenen, te zingen, te bestaan, want jij, Futu, jij bent het bewijs dat we hier altijd zijn geweest”. 

Illustratie en animatie: Asma's gedicht werd eerst geïllustreerd door een groep Rohingya-kinderen, waarna Faroque, een supergetalenteerde 18-jarige kunstenaar, twee weken lang de tekeningen verfijnde, hiaten opvulde en de belangrijkste achtergronden creëerde. Hij leerde zichzelf tekenen toen hij nog een kind was, geïnspireerd door de schilder van filmborden bij de plaatselijke winkels in Myanmar. 

Bamboe en visnetten vlechten: Nurul Islam maakte een tayerblad met de rietglasmethode en combineerde daarbij traditioneel rietdekken met een frame van kleurrijk nylonkoord. Nuru Sabar maakte haar eigen tayerblad en liet daarbij haar vaardigheden op het gebied van visnetten weven zien. Deze praktijk maakte deel uit van het dagelijks leven in Myanmar. Ze komt uit een boeren- en vissersfamilie en zag dat deze vaardigheid in het kamp verloren ging omdat er geen land was om te bewerken en geen waterwegen om te vissen. Daarom organiseert ze weefworkshops voor vrouwen om deze praktijk in stand te houden. 

Houtbewerking: Kolim, een houtbewerker uit Maungdaw, leerde het vak op 10-jarige leeftijd van een lokale ambachtsman. “We zijn met dit werk begonnen uit noodzaak, om eten op tafel te krijgen, maar nu maak ik meubels voor bruiloften en wiegjes”, zegt hij. Voor het Symbols Project heeft hij een tayerblad gemaakt van eucalyptushout, waarbij hij met handgereedschap perfecte rondingen heeft gesneden.  

Borduurwerk: Senu Anara is een borduurster die bekend staat om haar kussenslopen, jurken en lungi's. Borduurwerk heeft een diepe betekenis in het kamp, omdat elk stukje een verhaal en culturele herinneringen bevat in de vorm van stille weerstand. “We hadden nooit gedacht dat de regeringen van Rakhine en Birma ons zouden wegjagen”, zegt ze. “Het tayerblad is ons document. Net als water zijn we gedwongen om ergens anders heen te gaan... als we dit aan de wereld laten zien, blijft ons stempel misschien achter.” 

Keramisten: Kali en Beshi Bala hebben samen een tayerblad gemaakt van 66 in elkaar passende tegels. Bala werkte met grote precisie, waarbij ze putte uit haar ervaring met potten en watervaten maken. Kali was meer betrokken bij het ontwerp en zong en lachte tijdens het proces, wat de groep opvrolijkte. Beiden behoren tot de hindoeïstische minderheid en zijn pas een paar maanden in Kutupalong, nadat ze gevlucht zijn na recente aanvallen. 

Fotografen: Zia Hero is een bekende fotograaf en medeoprichter van Rohingya Photographer Magazine, een groep van visuele verhalenvertellers die de menselijkheid en het dagelijks leven in het kamp vastleggen. Hun publicaties hebben een belangrijke rol gespeeld in het veranderen van het publieke beeld over de Rohingya. Zia werkte ook samen met AZG-fotograaf Victor Caringal om een foto-essay te maken over een wandeling door de kampen. 

Chef-kok: Rayhana Begum maakte 20 heerlijke Rohingya-gerechten, die mooi werden gepresenteerd op een bananenblad dat in de vorm van het tayersymbool was gesneden, met hulp van Mohamed Yakub bij het ontwerp. Rayhana leerde eerst koken van haar moeder en zussen en kreeg later een officiële opleiding. Voor Rayhana gaat koken over zorgzaamheid en het behoud van culturele identiteit. 

Verhalenverteller: Mohammed Yakub Yakub is een verhalenverteller die een Kyssa (volksverhaal) heeft bedacht over een tayerblad dat ervan droomt het verdriet van de hemel te dragen: een ontroerend verhaal dat het spreekwoord naar nieuwe hoogten tilt.