Onveilige abortus
Een vergeten crisis?
Abortus is een recht
De toegang tot veilige abortus is een fundamenteel recht. Beslissingen over het lichaam van een vrouw kunnen alleen door de vrouw in kwestie gemaakt worden. Iemand dwingen een ongewenste zwangerschap te volbrengen of, anderzijds, een gevaarlijke abortusingreep te ondergaan, houdt een schending van de mensenrechten in.
Vrouwen of meisjes die vastberaden zijn hun zwangerschap te beëindigen, zullen dat ook doen, ongeacht de risico's of de legaliteit ervan. Wanneer abortus niet beschikbaar is op een veilige manier, zullen zij hun leven wagen tijdens een onveilige abortus, omdat het verderzetten van de zwangerschap in hun ogen ondraaglijk lijkt. Daarom ziet Artsen Zonder Grenzen veilige abortuszorg als een integraal en essentieel deel van moederzorg in al onze projecten wereldwijd. We bieden vrouwen en meisjes een veilige, medisch verantwoorde optie aan om hun zwangerschap te onderbreken, als zij dat willen. Daarmee redden we levens en verbeteren we de levenskwaliteit van duizenden vrouwen en meisjes.
Waarover gaat het?
De term abortus verwijst naar de medische beëindiging van de zwangerschap. Het gaat om een bewuste keuze bij een ongewenste zwangerschap. Abortus kan op verscheidene medische manieren worden uitgevoerd, met behulp van medicatie of door zuigcurettage.
In landen waar abortus verboden is en/of sociale gevolgen heeft (waar de praktijk met andere woorden maatschappelijk of moreel onaanvaardbaar is), kiezen vrouwen of meisjes soms voor gevaarlijke abortusmethodes die ze zelf toepassen of laten uitvoeren door personen die daarvoor niet over de nodige vaardigheden beschikken. In dat geval spreken we van onveilige abortus. Het kan gaan om het inbrengen van scherpe voorwerpen in de vagina, voorbij de baarmoederhals en in de baarmoeder, de inname van giftige substanties, zoals javel, tot het inbrengen in de vagina van plantaardige preparaten of het zichzelf verwonden door in de buikstreek te slaan of opzettelijk te vallen. Veel vrouwen kopen medicatie die ze vervolgens op de verkeerde manier of op onvoldoende wijze innemen; ook dat kunnen we onder onveilige abortus onderbrengen. De meeste van die methodes zijn niet alleen weinig doeltreffend om een zwangerschap af te breken, maar kunnen ook blijvende gevolgen hebben. Vaak treden er complicaties op na onveilige abortus als gevolg van verwondingen, bloedingen of infecties. Om het leven te redden van die vrouwen en meisjes moet de baarmoeder zo snel mogelijk leeg gemaakt worden met een zuigcurettage, maar soms is een hysterectomie (het weghalen van de baarmoeder) het enige redmiddel. De vrouw in kwestie is dan natuurlijk niet langer vruchtbaar. Andere blijvende gevolgen kunnen zijn dat de darm geperforeerd is, langdurige bloedarmoede, blijvende pijn tijdens het vrijen, …
Wat is een veilige abortus?
Een veilige abortus met medische omkadering of correcte ondersteuning is een procedure die veilig en efficiënt kan worden uitgevoerd, met behulp van medicatie (medicamenteuze abortus) of een kleine ingreep onder lokale verdoving (zuigcurettage). Medicamenteuze abortus is het meest efficiënt als er twee medicijnen gebruikt worden: mifepristone en misoprostol (enkel misoprostol innemen kan ook, maar dat is minder efficiënt). Deze methode is minder invasief, kan via ambulante zorg aangeboden worden en discreet thuis plaatsvinden. Beide methodes zijn niet altijd in alle landen beschikbaar.
Bij een veilige abortus moeten verschillende, cruciale zorgaspecten in acht worden genomen, een veilig, vertrouwelijk, competent en waakzaam kader. De diensten moeten door voldoend opgeleid personeel worden geleverd, al hoeven zij niet altijd per se medisch zijn opgeleid.
Cruciaal bij een abortus met medicatie:
- atmosfeer van wederzijds vertrouwen
- correcte en uitgebreide informatie en instructies
- medicatie van goede kwaliteit, in de juiste hoeveelheid
- toegang tot gepaste behandeling bij eventuele complicaties
Cruciaal bij een abortus met procedure:
- atmosfeer van wederzijds vertrouwen
- correcte en uitgebreide informatie en instructies
- medisch personeel dat is opgeleid om deze procedure uit te voeren
- omgeving conform medische standaarden
- toegang tot gepaste behandeling bij eventuele complicaties
Belangrijk tegen moedersterfte
• Elk jaar worden 7 miljoen vrouwen en meisjes opgenomen in het ziekenhuis met verwondingen, infecties of bloedingen na een onveilige abortus.
• Jaarlijks sterven meer dan 22.000 vrouwen en meisjes als gevolg van complicaties van een onveilige abortus.
• Zo'n 97 % van onveilige abortussen vinden plaats in Afrika, Latijns-Amerika en Zuid- en West-Azië.
• Vandaag ligt onveilige abortus aan de basis van minstens één op de twaalf moedersterftes ter wereld.
Anticonceptiemiddelen en veilige abortus zijn twee wapens in de strijd tegen ongewenste zwangerschappen, onveilige abortus en moedersterfte. Om het aantal ongewenste of onvoorziene zwangerschappen te beperken en eventuele abortusingrepen of ongeplande geboortes te voorkomen, is een héél grote toegankelijkheid én bespreekbaarheid van anticonceptie nodig. Elke vrouw, meisje, man en jongen moet toegang hebben tot de juiste informatie en alle methodes, waarbij elke persoon vrij kan kiezen wat hij/zij al dan niet wil gebruiken. Maar zelfs dan zullen er nog steeds ongeplande zwangerschappen zijn en zal er nood zijn aan veilige abortus.
toegang tot veilige abortus: een vergeten crisis?
Een vergeten crisis met ernstige gevolgen
Er zijn vijf voorname oorzaken van moedersterfte wereldwijd: hevig bloedverlies, ernstige infecties, ernstige bloeddrukverstoringen, obstructies tijdens de bevalling en onveilige abortus. Voor de vier eerste oorzaken van moedersterfte gaan de cijfers wereldwijd de goede kant op. Onveilige abortus - de enige vrijwel volledig te vermijden oorzaak - blijft echter nog grotendeels onderbelicht.
Een onveilige abortus kan ernstige complicaties teweegbrengen, zoals hevig bloedverlies, sepsis (een ernstige algemene infectie), perforatie van de baarmoederwand en letsels aan andere interne organen. Elk van die complicaties kan dodelijk zijn voor vrouwen of meisjes als die niet op gepaste wijze worden verzorgd. Bij opname in het ziekenhuis hebben de patiëntes doorgaans bloedtransfusies, ingrijpende chirurgie of een hysterectomie – de volledige en onomkeerbare verwijdering van de baarmoeder – nodig.
Sommige vrouwen kunnen teruggrijpen naar relatief veiligere methodes, zoals de inname van medicatie die ze op de zwarte markt kochten. Toch blijft het risico op complicaties bestaan bij middelen van slechte kwaliteit, inname van een verkeerde dosis, onnauwkeurige informatie of een combinatie van enkele of al deze factoren. Enkel toegang tot veilige abortus voor iedereen, gecombineerd met toegang tot betrouwbare anticonceptie kan het aantal sterftes en het lijden van deze vrouwen verminderen.
Uiteenlopende redenen voor vrouwen om te kiezen voor abortus:
Elk verhaal van een vrouw of meisje dat ongewenst zwanger raakt, is anders. Is de vrouw getrouwd of niet? Heeft ze al kinderen? Gaat het meisje nog naar school, heeft ze een diploma? Woont ze in een landelijk gebied of stedelijk gebied? Heeft ze een kinderwens of niet? Vrouwen en meisjes kiezen voor abortus om heel veel verschillende redenen, waarvan we er hier maar een paar opsommen.
• De anticonceptie heeft niet gewerkt
• Gebrekkige toegang tot anticonceptie (te duur, niet toegelaten door ouders, ze weet niet waar ze deze kan krijgen, kliniek niet open buiten de schooluren, …)
• Een gedwongen zwangerschap
• Een zwangerschap als gevolg van een verkrachting
• Financiële problemen
• Emotionele problemen
• Gebrek aan steun van een partner of familie
• Wil eerst nog een studie afwerken
• Een humanitaire crisis of levensbedreigende situatie waarvoor de vrouw moest vluchten
• Haar gezin is al compleet
• De vrouw of het meisje in kwestie kent de vader niet
• De zwangerschap is simpelweg ongepland of komt niet op het juiste moment
• De vrouw heeft geen kinderwens
• Schrik om een ziekte door te geven aan het kind
• …
• Een combinatie van verschillende van deze of andere redenen
Praten over abortus levert nog steeds heftige discussies op waarin vrouwen die een abortus laten uitvoeren, worden gestigmatiseerd door familie of de maatschappij waarin ze leven. Daardoor is het moeilijk voor deze vrouwen om over hun situatie te spreken. Dat betekent dat vrouwen alleen voor vragen komen te staan als: Tot wie kan ik mij richten? Waar kan ik terecht voor hulp? Welke opties heb ik? Hoeveel zal me dat kosten? Zal ik pijn lijden? Wat zal er met me gebeuren? En wat als ik later nooit nog kinderen kan krijgen? Wat zullen de gevolgen zijn voor mij en mijn gezin als mensen erachter komen?
De meeste vrouwen hebben al nagedacht en een beslissing genomen nog voor ze om hulp vragen. Toch willen bepaalde vrouwen meer informatie alvorens te beslissen. Opgeleid personeel is er om naar hen te luisteren en hen de gepaste steun en informatie te bieden, maar ook om respect te tonen voor hun beslissing, geen oordeel te vellen en niet op hen in te praten. Een consultatie voor veilige abortus biedt de vrouw zicht op de verschillende methodes die beschikbaar zijn, laat haar toe te begrijpen wat de procedure concreet inhoudt en wanneer ze medische hulp moet zoeken. Het biedt haar de kans vragen te stellen en samen met een ervaren professional haar abortus te plannen…
In sommige landen is abortus een misdrijf
In de meeste landen is abortus nog steeds strafbaar. Toch werd al aangetoond dat een wettelijk verbod amper een invloed heeft op het aantal abortussen. En hoe beperkter de toegang tot abortus, hoe groter het risico en de gevaren. Wanneer abortus legaal kan plaatsvinden en er daartoe medische diensten beschikbaar zijn, kan het aantal overlijdens en blijvende gevolgen aanzienlijk worden teruggeschroefd. In het licht van die vaststellingen, hebben bepaalde landen hun wetgeving inmiddels bijgestuurd. Dat geldt bijvoorbeeld voor Mozambique, waar abortus sinds 2014 toegestaan is en gratis wordt aangeboden aan vrouwen in het eerste trimester van hun zwangerschap en tot 24 weken in een aantal specifieke gevallen. De abortusingreep wordt er door gekwalificeerde professionals uitgevoerd in erkende zorgstructuren. Een dergelijke wetswijziging strookt echter niet altijd met de publieke opinie in het land. Zo blijft een groot deel van de Mozambikaanse bevolking tegen abortus gekant. Bovendien staat zo'n wetswijziging niet garant voor de toegang tot veilige abortus. Tal van gezondheidszorgsystemen hinken achterop of zijn onvoldoende voorbereid. In Mozambique werden de richtlijnen voor veilige abortus pas in 2017 vastgelegd. De mogelijke oorzaken daarvan? Weerwerk door de instellingen zelf, verzet van het zorgpersoneel, een gebrek aan kennis bij beleidsmakers, gebrek aan budget, enzovoort.
Ook administratieve obstakels kunnen zich opwerpen. In Athene, waar Artsen Zonder Grenzen migranten, asielzoekers en vluchtelingen toegang biedt tot veilige abortus in openbare zorginstellingen, moeten de vrouwen zich voor een eerste afspraak inschrijven op een wachtlijst van meer dan vier weken. Daarna volgen nog verschillende follow-ups. Sommige patiëntes stuiten dan weer op andere obstakels, bijvoorbeeld wanneer ze geen bewijs van sociale zekerheid op zak hebben, of door een gebrek aan een tolk tijdens een consultatie. De wettelijke termijn in Griekenland werd vastgelegd op twaalf weken zwangerschap. Door de vele obstakels betekent dit voor vele vrouwen een heuse race tegen de klok om hun zwangerschap tijdig te kunnen afbreken. Onze teams in Griekenland willen deze obstakels overwinnen en zoeken continu naar manieren om deze dienst op tijd, en met voldoende kwaliteit te kunnen aanbieden.
Het belang van opleidingen voor professionals
Het onthaal- en zorgpersoneel dat zich over de vrouwen en meisjes met een abortuswens ontfermt, moet voldoende gekwalificeerd zijn, vooral omdat de vrouwen en meisjes in de eerste plaats nood hebben aan begrip voor hun keuze. De dienstenverlening bij veilige abortus hoeft niet noodzakelijk door een arts te worden aangeboden. Vroed- en verpleegkundigen kunnen beide abortusmethodes in een ziekenhuis of gezondheidscentrum toepassen, op voorwaarde dat ze daartoe zijn opgeleid. In gebieden waar de beschikbare gezondheidszorg ontoereikend is, kunnen zorgmedewerkers die abortusingrepen uitvoeren veel baat hebben bij extra ondersteuning – meer opleidingen, institutionele steun, advies en toezicht.
In het Zuid-Afrikaanse Rustenburg is dat grotendeels de taak van Kgaladi Mphahlele. De dienst gezondheidszorg van het district wenst abortus binnen een medisch kader aan te bieden, maar de medewerkers kunnen met vragen zitten over de gepaste methodes en protocollen. Khaladi ondersteunt de gezondheidscentra en leidt medische personeel op. Sommige medewerkers hebben nood aan morele steun om opgewassen te zijn tegen de afkeuring en stigmatisering door collega's. Anderen zijn zich bewust van het belang van deze medische procedure, maar moeten hun eigen vooroordelen over abortus aan de kant weten te schuiven. Wederzijdse hulp tussen collega's is daarbij van groot belang.
Een abortus met medicatie is heel veilig en eenvoudig. Ook niet medische mensen kunnen hiervoor opgeleid worden. In een vertrouwelijk klimaat kunnen zij correcte informatie geven of hoe je de pillen moet innemen, wat er dan gaat gebeuren, en wanneer het al dan niet nodig is om naar een ziekenhuis te gaan. Soms gaat dit zelfs via de telefoon of chat. Zij kunnen ook medicatie van goede kwaliteit voorzien of vertellen waar die verkrijgbaar is. Met deze ondersteuning kan een vrouw haar abortus ook zelf managen.
Welke zorg biedt Artsen Zonder Grenzen?
Artsen Zonder Grenzen wil tegemoetkomen aan de behoeften van meisjes en vrouwen op het gebied van veilige abortus. Die maakt deel uit van de acties die we wereldwijd opzetten om moedersterfte te verminderen en onveilige abortus te voorkomen. Artsen Zonder Grenzen behandelt ook de complicaties als gevolg van onveilige abortus, als onderdeel van alle verloskundige zorg.
Artsen Zonder Grenzen zal zwangerschapsonderbreking an sich nooit aanmoedigen, laat staan vrouwen of meisjes ertoe dwingen, maar zorgt voor een veilige optie om de zwangerschap te beëindigen, met voldoende omkadering indien een vrouw of meisje daarvoor kiest.
Onze teams bieden veilige abortuszorg in verscheidene landen. Dat kunnen landen zijn waar abortus is toegestaan, zoals Colombia, Griekenland, Mozambique of Zuid-Afrika – maar evengoed landen waar abortus illegaal is, zoals Haïti, de Centraal-Afrikaanse Republiek, R.D. Congo, Malawi, Libanon of Egypte. In elk land werkt ons zorgpersoneel samen met de lokale gemeenschappen, ministeries van Volksgezondheid en niet-gouvernementele gezondheidszorgorganisaties om de toegang tot anticonceptiemiddelen, nazorg in geval van abortus en veilige abortus toegankelijk te maken voor vrouwen en meisjes die verstoken blijven van zorg of in een humanitaire crisis terechtkomen.
We pleiten ervoor dat veilige abortus wordt opgenomen in het zorgaanbod waartoe alle vrouwen toegang hebben. Dat blijft echter een uitdaging. Abortus ligt in talloze landen erg gevoelig. Zo moeten tal van factoren in rekening worden gebracht om de veiligheid van onze patiëntes en medewerkers op het terrein te vrijwaren. We zijn ons ten volle bewust van het risico voor onze patiëntes en medewerkers wanneer zij dergelijke beslissingen nemen. In elk project en voor elke patiënte moeten wetten, gebruiken en overtuigingen overwogen worden.
Bekijk meer video's
Onveilige abortus: een vergeten humanitaire crisis
Jean-Paul, een dokter op de spoedafdeling, praat over onveilige abortus
Een medische noodzaak
Onveilige abortus: de cijfers