Onze strijd tegen misbruik, wangedrag en discriminatie binnen Artsen Zonder Grenzen: update 2020

Het gebeurt dat Artsen Zonder Grenzen klachten ontvangt over het gedrag van sommige van onze medewerkers, hetzij vanuit de gemeenschappen waar we werken, hetzij van andere medewerkers. We behandelen elke klacht steeds met de grootste ernst, in een volledig vertrouwelijk kader. Omdat voor ons en voor onze patiënten een werkomgeving voorop staat, die absoluut vrij moet zijn van elke mogelijke vorm van misbruik of wangedrag. We hebben doorheen de jaren vorderingen gemaakt, dat is zeker: jaar na jaar versterken we de klachtenmechanismes en procedures. Maar tegelijkertijd beseffen we heel goed dat de weg nog lang is. Omdat we geloven in open en eerlijke communicatie, geven we hieronder een overzicht van de klachten die we ontvingen over elke vorm van onaanvaardbaar gedrag en het antwoord dat we hierop proberen te bieden. Een uitgebreidere rapportering over onze strijd tegen misbruik, wangedrag en discriminatie binnen Artsen Zonder Grenzen in 2020, 2019 en 2018, vind je hier.

Ook preventie van misbruik en wangedrag aanpassen aan COVID-19

2020 was een uitzonderlijk jaar, niet alleen omwille van de uitdagingen die de COVID-19-pandemie met zich meebracht, maar ook omdat het ons de kansen bood om acties op touw te zetten en aan te passen, en tegelijkertijd de continuïteit van lopende programma’s te handhaven. Bij deze wijzigingen en aanpassingen moest worden gewaarborgd dat de waarden en beginselen van Artsen Zonder Grenzen beschermd bleven, en een veilige en beveiligde werkomgeving voor alle medewerkers werd gegarandeerd. Het afdelingsoverschrijdend platform inzake gedrag nam deze verantwoordelijkheid op zich en brengt hierbij verslag uit.

De preventie-activiteiten werden in toenemende mate overgedragen naar onlineplatformen, en de inhoud en media werden dienovereenkomstig aangepast. Dit hield ook in dat meer inspanningen moesten worden geleverd om deze platformen toegankelijk te maken voor afgelegen locaties. Er kon snel vooruitgang worden geboekt met betrekking tot opleidingen en het opbouwen van competenties bij middenkaderleden, die een betere toegang hebben tot technologie en het internet. Om evidente redenen daalde het aantal terreinbezoeken (2019: 13 / 2020: 4), evenals het aantal deelnemers aan bewustmakingsactiviteiten (2019: 4195 / 2020: 3832), die informatie ontvingen over de rechten, plichten, verantwoordelijkheden en meldingsmechanismen. Dankzij het toenemende gebruik van virtuele opleidingen, werd een stijging van het aantal opgeleide medewerkers opgetekend (2019: 488 / 2020: 626), die over de kennis en capaciteiten beschikken om met gedragskwesties om te gaan.

Klachten seksueel misbruik en intimidatie stijgen niet, klachten over racisme en discriminatie wel

Het aantal ontvangen klachten bleef toenemen. Hoewel dit kan worden beschouwd als een bemoedigende trend die aantoont dat de indieners van klachten bereid zijn en voldoende vertrouwen hebben om melding te doen, blijft het aantal klachten van patiënten, zorgverleners en gemeenschapsleden beperkt (al nemen deze wel toe). Dit lage aantal meldingen is een aandachtspunt. Het wijst op de behoefte om sterker de nadruk te leggen op preventie, en aangepaste klachtenmechanismen te ontwikkelen voor deze groepen. Klachten in verband met seksuele uitbuiting en seksueel misbruik vertoonden geen stijgende trend, terwijl de klachten met betrekking tot discriminatie (voornamelijk gelinkt aan racisme) wel toenamen.

Het lijnmanagement levert meer inspanningen voor capaciteitsopbouw (meer opleidingen) en klachtenafhandeling. Het aantal klachten dat rechtstreeks door managers op het terrein wordt ontvangen is gestegen: 2018: 31 % / 2019: 51 % / 2020: 61 % - wat wijst op een meer terreingerichte aanpak. De gedragsteams ondersteunen 60 % van de gevallen die op het terrein worden behandeld (40 % van het totaal aantal gevallen wordt door managers op het terrein zelf afgehandeld), naast het beheer van 39 % van de klachten die rechtstreeks door de gedragsteams worden ontvangen. De geringe stijging van de capaciteit van de gedragsteams dit jaar (2019: 10,5 VTE / 2020: 13,6 VTE) moet verder worden verhoogd om te kunnen voldoen aan de toenemende vraag om ondersteuning van het lijnmanagement, en om ernstige inspanningen te kunnen leveren om patiënten en gemeenschappen te bereiken.

40% van alle klachten na onderzoek bevestigd: misbruik of ongepast gedrag

Van alle klachten die in 2020 zijn ontvangen, resulteerde 40 % in een bevestigd geval van misbruik of ongepast gedrag (38 % in 2018 en 49 % in 2019).

De meest voorkomende misbruiken omvatten enkele vormen van seksuele uitbuiting en seksuele intimidatie (55) en psychologische intimidatie (14). Hoewel bevestigde klachten niet toenemen, rijzen er vragen in verband met de context waarin Artsen Zonder Grenzen optreedt, het ontbreken van middelen om lokaal onderzoek met deskundigheid op te zetten, of over het feit of er onvoldoende bewijsmateriaal is verstrekt om duidelijke conclusies te trekken. Dit is mogelijk een goed moment om ervoor te zorgen dat de nodige middelen worden verleend om preventieve maatregelen uit te breiden en meldingsmechanismen te versterken.

Vooral lokaal personeel slachtoffer van misbruik

Wat de betrokken partijen betreft, zijn nationale personeelsleden het vaakst slachtoffer van misbruik. Vooral zorgwekkend is dat begunstigden ook worden getroffen door misbruik. Het aantal vrouwen ligt nog steeds zeer hoog. Sinds 2018 krijgen zij het vaakst te maken met misbruik voor alle statuten: internationale medewerkers, nationale medewerkers en patiënten (2018: 76 %; 2019: 82 %; 2020: 82 %).

Bij de betrokkenen kon sinds 2019 een verschuiving worden opgemerkt naar nationale medewerkers, die steeds vaker betrokken waren (2019: 52; 2020: 48) ten opzichte van internationale medewerkers (2019: 44; 2020: 31). De verhouding van internationale medewerkers (10 %) ten opzichte van nationale medewerkers (90 %) van het hele personeelsbestand van Artsen Zonder Grenzen, en de daling van het aantal vertrekkende internationale medewerkers met 17 % op het terrein in 2020 (als gevolg van de COVID-19-crisis), kan erop wijzen dat voor een groter aantal internationale medewerkers nog een bevestigde klacht loopt.

Aantal ontslagen wegens misbruik gedaald, zware sancties gestegen

Ook het aantal ontslagen (2019 = 55 en 2020 = 37) wegens misbruik is gedaald. Hiervoor zijn drie redenen: voor een groot aantal klachten die aan het einde van het jaar werden ontvangen is het onderzoek nog niet afgerond; van sommige klachten werd na onderzoek vastgesteld dat het om ongepast gedrag ging (in plaats van misbruik); en verder zijn er gevallen waarbij meerdere getroffen partijen werden misbruikt door dezelfde persoon. Het aantal ernstige sancties is licht gestegen (2019: 19, 2020: 20), wat aangeeft dat bewezen gevallen van misbruik niet licht worden opgevat.

Het afdelingsoverschrijdend platform blijft een wereldwijd platform aanbieden om te zorgen voor een samenhangende, strikte en consequente benadering om misbruik en ongepast gedrag tijdens projecten op het terrein te voorkomen, op te sporen en aan te pakken. De hoofdprioriteiten van dit platform waren de lopende samenwerking tussen operationele centra rond contextuele uitdagingen in verband met de reputatie van Artsen Zonder Grenzen, de aanhoudende capaciteitsopbouw van managers op het terrein, de integratie van bewustmaking in de gebruikelijke procedures van projecten en coördinatie, en een betere toegang tot informatie over het bestaande klachtenmechanisme voor nationale medewerkers en patiënten. De vijf operationele centra breiden hun personeelsbestand uit om het hoofd te kunnen bieden aan deze uitdagingen.