"Dit verhaal heeft geen helden, alleen slachtoffers"

Veel personeel van het ziekenhuis kreeg tranen in de ogen toen Ahmed binnengedragen werd. Ahmed, een ervaren verpleegkundige, was hun collega geweest en had jarenlang voor patiënten in West-Mosoel gezorgd – maar nu was hij zelf een patiënt die dringend medische hulp nodig had.

Twee dagen eerder werden Ahmed en zijn familie geraakt door kruisvuur toen ze hun huis ontvluchtten. Ahmed werd verschillende keren geraakt; zijn vrouw en zijn ouders waren zwaargewond, zijn jongste zoon stierf in zijn armen.

“Terwijl we liepen, draaide ik me om, en zag mijn zoon naar adem happen,” vertelt Ahmed. “Ik zag dat hij verschillende kogelwonden in zijn rug en zijn borst had. Als verpleegkundige wist ik dat mijn zoon aan het sterven was. Er was niets dat ik voor hem kon doen.”

Ahmed’s twee andere zonen zijn ook in het ziekenhuis. Ze zijn lichamelijk gezond, maar zichtbaar geschokt. Allebei staren ze zwijgen in de lege ruimte.

Gevangen chirurgen

Vóór juni 2014 leverden ziekenhuizen in Mosoel medische zorg van zeer hoog niveau. Er waren goed opgeleide verpleegkundigen, artsen en chirurgen. Er waren de nodige geneesmiddelen en er was kwalitatief hoogstaand medisch materiaal. Toen IS de stad overnam, bleef de medische zorg wel bestaan, maar begon het niveau te dalen.

Volgens dr. Yasser*, een chirurg uit Mosoel die twee maanden geleden voor Artsen Zonder Grenzen begon te werken, besloot veel medisch personeel in de stad te blijven, ondanks de gevaren, om de bevolking te helpen. “Al het medisch materiaal en alle medicatie was weggehaald uit de openbare ziekenhuizen en naar de enkele ziekenhuizen die IS controleerde gebracht. Minder en minder ziekenhuizen konden nog operaties uitvoeren, wegens gebrek aan middelen. Als iemand een chirurgische ingreep nodig had, kon hij toestemming vragen om Mosoel te verlaten om geopereerd te worden. Dat werd dan toegelaten, maar er werd dan een familielid vastgehouden als ‘garantie’ dat de patiënt zou terugkeren.”

Toen de strijd om Mosoel in oktober 2016 losbarstte, werd naar verluidt veel medisch personeel door IS gedwongen om in de ziekenhuizen te leven, om altijd beschikbaar te zijn om gewonde strijders te verzorgen.

“In het bijzonder chirurgen werden zo vastgehouden en konden de ziekenhuizen niet verlaten,” zegt dr. Wassim, een dokter voor Artsen Zonder Grenzen. “Gewonde burgers werden verwaarloosd, strijders kregen voorrang op gewone mensen.”

Een ramp om patiënt te zijn

Veel medisch personeel zou nog steeds vastzitten samen met 200.000 andere burgers in West-Mosul, dat nog steeds door IS gecontroleerd wordt. Maar bij de intense gevechten hebben veel ziekenhuizen ernstige schade opgelopen door geweervuur, artilleriebeschietingen of luchtbombardementen.

“Er zijn niet veel ziekenhuizen meer in West-Mosoel,” vertelt Ahmed vanuit zijn ziekenhuisbed. “De voorbije twee weken werkte ik in zo’n ziekenhuis. Ik was de enige op mijn afdeling. Elke afdeling van het ziekenhuis had maar 1 personeelslid. Vroeger waren dat er acht tot tien.”

Tijdens de gevechten, wanneer ziekenhuizen aangevallen werden of in de frontlijn kwamen te staan, verstopten sommige personeelsleden zich. Soms behandelden ze patiënten thuis.

“We wisten dat er oorlog kwam. We hebben ons maanden geleden voorbereid – iedereen deed dat,” zegt dr. Wassim. “Ik had al een tijdje medicijnen en essentiële medische spullen gehamsterd. Er waren heel wat dokters in de wijk, en iedereen was verantwoordelijk voor een straat of een huizenblok. Het materiaal was niet gesofistikeerd. We hadden pijnstillers en antibiotica, maar bijvoorbeeld geen drainagebuisjes, dus we moesten improviseren. Op een dag viel bij een bombardement een betonnen zuil op het been van een patiënt. Hij zat vast onder het puin en ze konden hem niet verplaatsen. De chirurg heeft ter plaatse de amputatie moeten doen, met alleen morfine als pijnstiller, maar heeft de patiënt het leven gered.”

“Het is een ramp om een patiënt te zijn in West-Mosoel”, zegt Ahmed. “De meeste patiënten die intensieve zorg nodig hadden zijn gestorven, en veel anderen zijn gestorven omdat ze niet op tijd in een ziekenhuis geraakten.”

De plicht van de arts

Tijdens de gevechten om Mosoel is veel medisch personeel zelf slachtoffer van geweld geworden, of heeft vrienden, familie of collega’s gedood of verminkt zien worden. Concetta Feo, psycholoog bij Artsen Zonder Grenzen, organiseert psychologische hulp voor Iraakse collega’s, en leidt hen ook op om zelf eerste psychologische hulp te bieden.

“Al onze Iraakse collega’s, medisch of niet-medisch, vragen psychologische steun,” zegt Concetta. “Dat is was ze het meest nodig hebben, zeggen ze. Ze hebben allemaal traumatische ervaringen, en zeker het medisch personeel heeft veel oorlogsgruwel gezien. Maanden- of zelfs jarenlang hebben ze hun leven op het spel gezet om anderen te redden. Na een bombardement zijn het vaak de ambulancechauffeurs en verpleegkundigen die eerst te plaatse zijn om gewonden op te halen, of in het puin te zoeken naar lichamen, die misschien van vrienden, buren of familie kunnen zijn.”

Veel Iraakse medewerkers van Artsen Zonder Grenzen hebben familieleden die nog vastzitten in West-Mosul. Vaak hebben ze al weken of maanden geen nieuws meer van hen.

“Wanneer er gewonden binnenkomen, is het eerste wat we vragen: ‘Waar kom je vandaan?’” zegt dr. Wassim. “Want alle wijken in West-Mosoel zijn onze wijken, onze families wonen daar. Mijn nachtmerrie is dat ik op een dag een familielid op de spoedafdeling moet ontvangen. Soms verliezen we ons professionalisme en worden we emotioneel. Wij zijn niet van steen.”

Ondanks de extreme uitdagingen en de tristesse van het dagelijks leven in en rond Mosoel, is de veerkracht van het medisch personeel indrukwekkend.

“Op nieuws wachten en slecht nieuws verwachten is emotioneel en psychologisch zwaar. Maar voor veel van onze medewerkers helpt het om in het ziekenhuis te werken. Het wil zeggen dat ze iets concreet doen voor hun stadsgenoten die vastzitten aan de andere kant van de frontlijn,” besluit Concetta.

Op de vraag of hij iets heroisch ziet in zijn werk, antwoordt dr. Wassim: “Dit verhaal heeft geen helden, alleen slachtoffers. We hadden geen keuze. Soms vreesde ik voor mijn leven wanneer ik naar buiten moest om gewonden patiënten te helpen. Maar dan dacht ik bij mezelf: ‘als ik niet ga, zal die man sterven – en dan zal het mijn fout zijn, omdat ik niet help. Ik ben een arts en dit is mijn plicht.”

* Namen zijn gewijzigd