“Al wat we kunnen doen op Samos, is onze patiënten helpen overleven”

Op 18 september 2021 hebben de EU en de Griekse regering een nieuw centrum voor asielzoekers geopend. Het bevindt zich in Zervou, een volledig afgelegen locatie op het eiland Samos in Griekenland. Dit nieuwe Multifunctionele Opvang- & Identificatiecentrum (MPRIC) is een escalatie van het Europese migratiebeleid, dat er louter op is gericht mensen ervan te weerhouden om te komen, en degenen die het halen te straffen.

Deze tekst werd gepubliceerd in De Morgen op 20 september 2021.

Een nieuw symbool van een volledige afwijzing

Zo’n centrum is niet alleen gevaarlijk, maar ook schadelijk voor het fysieke en mentale welzijn van mensen. Mensen worden vastgehouden in zeecontainers, omgeven door hoge prikkeldraadhekken, de in- en uitgang streng gecontroleerd. Dit is geen verbetering van de levensomstandigheden van mensen. Toch wordt het zo verkocht. Opgesloten kinderen in speeltuinen omringd door prikkeldraad, op een afgelegen locatie die volledig is afgesloten van de rest van de samenleving. Dat zijn geen betere omstandigheden, dat is een schande. Wat er echt gebeurt, is dat de EU en haar leiders een gewelddadig beleid, dat een verergering van de gezondheids- en beschermingscrisis veroorzaakt, opschalen.

Het lijdt geen twijfel dat dit nieuwe centrum mensen alleen maar verder zal ontmenselijken en marginaliseren. Mensen die bescherming zoeken in Europa. Miljoenen euro’s zijn besteed aan de bouw van deze faciliteit die wordt geleverd met militaire prikkeldraad en geavanceerde bewakingssystemen. Dit alles om mensen vast te houden wiens enige misdaad het zoeken naar veiligheid en stabiliteit is. Naast de massale afwijzingen van asielaanvragen, is dit nieuwe centrum een nieuw symbool van de volledige afwijzing van vluchtelingen en van hun recht om asiel aan te vragen.

Al maanden komen onze patiënten in de AZG-kliniek in Samos naar hun afspraken met de angst om opgesloten te worden in het nieuwe centrum. Ze voelen zich in de steek gelaten en hulpeloos. Voor zij die martelingen hebben overleefd, betekent het nieuwe, sterk gecontroleerde centrum niet alleen het verlies van vrijheid, ze herbeleven ook traumatische ervaringen uit het verleden. De meerderheid van onze psychiatrische patiënten op Samos vertoont symptomen van depressie en posttraumatische stressstoornis. Tussen april en augustus 2021 vertoonde een schokkende 64 procent van de nieuwe patiënten die onze kliniek voor geestelijke gezondheidszorg bereikten, zelfmoordgedachten. Maar liefst 14 procent liep een reëel risico op zelfmoord.

“Nu word ik ook een gevangene”

Wij als psychologen werken dagelijks met de mensen die in de frontlinie staan van het steeds meer vernauwende migratiebeleid van Europa. We zien hun mentale en fysieke welzijn elke dag achteruitgaan. De opening van het nieuwe gevangenkamp verandert de collectieve identiteit van de vluchtelingen, hun zelfrespect en imago: hun waardigheid. Europa breekt ze.

Wat wil je dat we zeggen tegen een jonge jongen die, hoewel hij geen misdaad heeft begaan, opgesloten blijft in een centrum dat zo sterk op een gevangenis lijkt? Onze 19-jarige patiënt uit Mali bijvoorbeeld, zit al twee jaar vast op Samos. Hij sloeg op de vlucht naar Europa omdat hij werd gemarteld, met enkel hoop op een beter leven en veiligheid. Maar nu ervaart hij extreme frustraties en twijfelt hij aan zijn bestaan. Zijn zorgen over het nieuwe centrum hebben al een reeks psycho-emotionele reacties uitgelokt. Hoe lang ziet hij zichzelf al deze pijn en frustratie nog volhouden? Wanneer we hem vragen wat hij graag wilt, is zijn antwoord: “Mijn vrijheid. Tot nu toe was ik een vluchteling, nu word ik ook een gevangene”.

De onzekerheid, de totale minachting voor mensenlevens en het volledige gebrek aan daadwerkelijke bescherming roepen ernstige vragen op, die de Griekse of Europese autoriteiten niet kunnen beantwoorden. Waar zal dit alles toe leiden? De depressieve en stressgerelateerde symptomen van onze patiënten verslechteren elke dag.

Felicite, in behandeling in onze psychiatrische kliniek sinds februari 2021, is een overlevende van vrouwelijke genitale verminking, een gedwongen kindhuwelijk op 14-jarige leeftijd, vele jaren extreem seksueel en fysiek geweld door een 30 jaar oudere echtgenoot. Ze is erkend slachtoffer van mensenhandel en zit sinds twee jaar op Samos. Haar aanvraag voor de vluchtelingenstatus is al twee keer afgewezen en daarom heeft ze geen toegang tot basisvoorzieningen in het kamp, zoals voedsel. Ze wacht al vier maanden op een nieuwe beslissing op haar volgende asielaanvraag. Ze vraagt zich terecht af: “Zal ik verhongeren?”.

We schamen ons voor Europa

Voor de mensen die dit gewelddadige migratiebeleid aan den lijve ondervinden, markeert de opening van dit nieuwe centrum een “einde”: een einde aan de zin van het leven, aan hun geduld, aan elke rudimentaire vrijheid die ze hadden. Een einde aan elke mogelijkheid om deel te nemen aan “normale” activiteiten, zoals een wandeling op het strand of op het plein met hun kinderen, of naar de supermarkt in de stad.

We schamen ons voor Europa. De waarden die het beweert te hebben, lijken niet te gelden voor onze patiënten hier op Samos. Europa kan dit verhaal te veranderen en een nieuwe betekenis geven aan het leven van honderden mensen die internationale bescherming zoeken in Europa. Er is alleen politieke wil en respect voor de menselijke waardigheid voor nodig.

Als psychologen luisteren we elke dag naar de unieke persoonlijke paden van mensen, we bewonderen hun veerkracht en we zijn er om ze een veilige ruimte te geven, om ze op iemand te laten steunen en hun angsten en zorgen te delen over wat er al is gebeurd, en wat de toekomst brengt. Maar zolang dezelfde fouten en hetzelfde beleid dat dit lijden heeft veroorzaakt, worden herhaald, zullen we deze mensen niet echt kunnen helpen. We blijven gewoon hier en blijven onze patiënten leren overleven. Niet om te leven of om hun wonden te sluiten, gewoon om te overleven.

Om onze patiënten effectief te kunnen helpen, moeten Europa en Griekenland eerst zorgen voor waardige alternatieven voor kampen. Geef mensen op zoek naar ve"iligheid en stabiliteit toegang tot een eerlijke en waardige asielprocedure, en adequate en op maat gemaakte gezondheidszorg, aangepast aan de behoeften van mensen die op de vlucht zijn voor geweld.

Het team voor geestelijke gezondheidszorg van Artsen Zonder Grenzen op Samos